Aids Nedir

A I D S (Kazanılmış Bağışıklık Yetmezliği Sendromu)

Son yıllarda dünyada hızla yayılan virüs kökenli ve ölümcül bir enfeksiyon hastalığıdır. 1980’lerin başında bir yaz günü, basın önce merak uyandırıcı, değişik bir konu gibi görünen bir haberi duyurunca, bütün dünyada bomba etkisi yarattı. Haber Amerika Birleşik Devletlerinde ilginç bir biçimde yalnız erkek eşcinsellerde görülen garip ve yeni bir hastalıkla ilgiliydi. O günlerde bu haberin bütün dünyada toplum sağlığını tehdit eden bir salgına dönüşeceğini düşünebilmek güçtü. AIDS kısa sürede korku salmaya başladı. Virüsün kan ve sperma yanında, tükürük ve gözyaşında da bulunduğunun kanıtlanması, hastalığın yalnız cinsel ilişkiyle bulaşmadığını kanıtladı. Ayrıca birçok ahlaki,hukuksal ve siyasal sorunu gündeme getirdi. Hastalığın yayılmasını önlemek amacıyla hastaların karantinaya alınması, bulaşma tehlikesi yüksek grupların kitle halinde denetimde tutulması, virüs taşıyıcıların işten çıkarılması veya askerden ihraç edilmesi gibi öneriler tartışıldı. Bazı tıp ve sağlık personelinin AIDS’li hastaların kan ve salgılarıyla ilgili işlem gerektiğinde yardımdan kaçındığı görüldü. Bu öneriler ve olaylar toplumda paniğin daha da artmasına ve hastaların zor durumda kalmasına neden oldu. Bütün bu gelişmelerden sonra AIDS hastalığı ile ilgili yapılan çalışmalar daha düzenli ve insan haklarına uygun şekilde devam ettirilmeye çalışıldı. Özellikle Afrika’da yaygın olduğu anlaşılan AIDS’in ne olduğu, nasıl bulaşıp bulaşmadığını, tanı ve tedavisini ve son olarak da AIDS hakkında gösterilen faaliyetlerin neler olduğunu inceleyelim.

Konumuzu 6 başlık altında toplarsak;

• AIDS nedir?

AIDS İngilizce’de ‘’Kazanılmış Bağışıklık Yetmezliği Sendromu’’ anlamına gelen ‘’Acquired Immune Defidency Syndrome’’ sözcüklerinin baş harfleriyle oluşturulmuş bir sözcüktür. AIDS, virüs yoluyla bulaşan bir hastalıklar bütünüdür. Bireye HIV (İnsan Bağışıklık Yetmezliği Virüsü) bulaşması sonucunda vücudun savunma gücü zayıflar ve birey bazı mikrop ve hastalıklara, sağlıklı kişilerden daha duyarlı hale gelir. Lenf bezlerinde büyümeler, ağız ve deride uçuk, yara ve lekeler, nedeni bilinmeyen uzun süreli ateş, gece terlemeleri, kilo kaybı, ishal, öksürük, cinsel organda uzun süre iyileşmeyen yaralar, tüberküloz gibi belirtiler ortaya çıkar. Zatürre, bağırsak enfeksiyonları, Kaposi Sarkomu gibi birden fazla hastalık ve kanserlerin ortaya çıkması ile AIDS tablosu oluşur ve günümüzde hastalık ölümle sonuçlanır.

• Dünya’da ve Türkiye'de AIDS.

DÜNYADA HIV/AIDS
DSÖ, (Dünya Sağlık Örgütü) Aralık 2000 verilerine göre dünyada 36.1 milyon HIV ile infekte kişi olduğunu ve hastalığın başından beri 21.8 milyon kişinin hayatını bu hastalıktan kaybettiğini bildirmektedir.

Aralık 2000 rakamlarına göre dünyada;

HIV/AIDS ile yaşayan :
Total :
36.1 milyon
Erişkin :
15-49 yaş:
34.7 milyon
 
Kadın:
16.4 milyon
 
15 yaş altı:
1.4 milyon




2000 yılı içinde HIV ile yeni infekte vakalar :
Total :
5.3 milyon
Erişkin
15-49 yaş :
4.7 milyon
 
Kadın:
2.2 milyon
 
15 yaş altı :
600 000
Epideminin başından beri toplam AIDS’den ölenler :
Total :
21.8 milyon
Erişkin :
15-49 yaş:
17.5 milyon
 
Kadın:
9 milyon
 
15 yaş altı :
4.3 milyon
2000 yılında AIDS’den ölenler :
Total :
3 milyon
Erişkin :
15-49 yaş:
2.5 milyon
 
Kadın:
1.3 milyon
 
15 yaş altı :
500 000
TÜRKİYE’DE HIV/AIDS
Tüm dünyada HIV/AIDS vakalarının hızla arttığı gözlenirken elbette Türkiye’nin bu salgının dışında kalması beklenmemektedir. Ülkemizde ilk defa 1985 yılında bir AIDS vakası ve bir taşıyıcı olduğu bildirilmiş, daha sonra her yıl taşıyıcı ve AIDS vakalarının sayılarında giderek artma gözlenmiştir.
Türkiye’de en sık 15-49 yaş arası HIV/AIDS vakalarına rastlanmaktadır ve erkeklere %71.3, kadınlara % 28.7 oranında rastlanmaktadır.
TÜRKİYE’DE HIV/AIDS VAKALARININ YILLARA GÖRE DAĞILIMI :
(ARALIK 2000 Sağlık Bakanlığı)
YILLAR
VAKA
TAŞIYICI
TOPLAM
1985
1
1
2
1986
2
3
5
1987
7
27
34
1988
9
26
35
1989
11
20
31
1990
14
19
33
1991
17
21
38
1992
28
36
64
1993
29
45
74
1994
34
52
86
1995
34
57
91
1996
37
82
119
1997
38
105
143
1998
29
80
109
1999
28
91
119
2000
46
112
158
TOPLAM
364
777
1141

• Bulaşma Yolları.

Cinsel Yolla :
Mikrobu taşıyan erkeğin veya kadının cinsel organ salgıları aracılığıyla, her türlü cinsel ilişki (vajinal, anal, oral) ile, erkekten kadına, kadından erkeğe, erkekten erkeğe, kadından kadına bulaşır.
Kan Yoluyla :
Kan ve kan ürünleri, organ ve doku nakli ile, tıraş bıçağı,diş fırçası ve enjektör paylaşımı ile, kesici ve delici aletler yolu ile bulaşır.
Anneden Bebeğe :
HIV virüsü gebelik süresince, doğum ve emzirme döneminde bebeğe bulaşır; ama HIV pozitif bir anneden bebeğe virüs bulaşma oranı %30 ‘dur.

-Bulaşmadığı durumlar.

Günlük yaşamda ve sosyal ilişkilerde, öpüşme, dokunma, sarılma, el sıkışmasıyla. Herkese açık tuvalet, havuz, duştan, sinek, böcek sokması, hayvan ısırması ile hastalık bulaşmaz.

• Tanı.

Bir kimsenin vücudunda HIV virüsünün bulunup bulunmadığının anlaşılması için HIV testi yapılmalıdır. HIV virüsünü saptamak amacıyla uygulanan testler ilk üç ay içinde sonuç vermez. Bu döneme "pencere dönemi" denir. Pencere döneminde de hastalık bulaştırılabilir.
Tanı ELISA yöntemiyle yapılan kan testiyle konulur. Bu test virüsün bulaşmasından 2-12 haftaya kadar doğru sonuç vermeyebilir. Tek test ile tanı konmaz; doğrulama testleri yapılmalıdır.

• AIDS hakkında yapılan faaliyetler ve Tedavi.

Aids hakkında yürütülen çalışmaların hiçbirinde %100 bir etkinlik yoktur. Aids’e çare bulunamadığından AIDS’le mücadelede en iyi yöntem korunma yollarının insanlara anlatılmasıdır. Bunun için dünyada ve Türkiye’de çeşitli paneller düzenlenmekte ve AIDS ile savaş dernekleri kurulmaktadır.

- İlaç, Aşı ve Gen tedavileri :

1. Antiviral ilaç tedavisi :
Antiviral ilaçlar, virüslere karşı kullanılan bileşiklerdir. HIV virüsüne karşı kullanılan antiviral ilaçlar genellikle virüslerin üremesini durdurmak amacı için üretilmiştir.1997 yılının sonuna kadar Amerkan Gıda ve İlaç İdaresi 11 tane antiviral ilacın kullanımını onaylamıştır. Klinik denemelerde, bu ilaçların her biri HIV’e karşı etkili bir tedavi yöntemi olmuştur. Bütün hepsinin sahip olduğu özellikler, beyaz kan hücrelerinin sayısını arttırmak, viral yükü azaltmak ve hayatta kalma süresini uzatmaktır. Ancak yapılan ve yapılmakta olan araştırmalar göstermiştir ki bu ilaçlar tek başlarına alındığı zaman son derece yetersiz kalmaktadırlar.Bu yüzden birbirleriyle kombinasyonlar halinde alınmalıdırlar. Tek başlarına alındıkları zaman HIV virüsünün kendini kopyalamasına tam olarak engel olamamışlardır.
HIV virüsü kendi yapısını değiştirerek ilacın saldırısına karşı koyar. HIV virüsünün bu yöntemine "direnç" adı verilir. İlaca karşı virüs, 1-2 hafta ile birkaç ay arasında ilacın cinsine bağlı olaraktan direnç göstermeye başlar. Bu direnç ilaçları çeşitli kombinasyonlar halinde alarak önlenebilir. Bu sayede hastalığın ilerleme hızı inanılmaz boyutlarda azaltılabilir. Bazı araştırmacıların varsayımlarına göre belli bir süre için azami şekilde HIV virüsünü kontrol altına almak, virüsü tamamen vücuttan temizlemeyi mümkün hale getirmektedir. Ancak 1997’nin sonlarında hala tamamiyle vücuttan atmak başarılamamıştır.
Bu tedavi şeklinin başarılı olması için ilaçların düzenli olarak alınması gerekmektedir; ancak HIV virüsü taşıyan insanlar da diğer insanlar gibi bir sosyal hayata sahip oldukları için uyguladıkları tibbi perhizi tam olarak takip etme fırsatı bulamamaktadırlar, ve bu da HIV virüsünün daha kısa sürede direnç göstermeye başlamasına sebep olmaktadır. Yan etkilere sebep olmadan işlevini yapabilecek şekilde ilaçların alınması için yeni yollar araştırılmaya devam ediliyor.

2. HIV Virüsüne Karşı Aşı Kullanımı :
HIV virüsünün hızla yayıldığı ülkelerde aşı araştırmaları çok büyük önem kazanmış durumdadır. Bazı nedenlerden dolayı aşıyla ilgili araştırmalar diğer tedavi yöntemleri için yapılan araştırmalarla biraz farklılık göstermektedir. Her şeyden önce model hayvan ya da hangi bağışıklık sistemi tepkilerin işleyeceği bilgisinin yokluğu, aşının ne kadar etkili olacağını tahmin etmeyi zorlaştırıyor.
Aşı, kısaca bağışıklık sistemine hastalığa sebep olan virüs gibi bir patojene karşı kendisini nasıl koruyacağını öğreten bir maddedir. HIV virüsüne karşı önleyici bir aşı geliştirmek kimi nedenlerden dolayı mümkün görünmektedir. Bu nedenlerden bazıları:  "aynı çeşit aşılarla maymun ve şempanzelerde koruma sağlanmış olması, insan bağışıklık sisteminin HIV enfeksiyonunu ya da AIDS’in gelişimini önlediğine ya da yavaşlattığına dair kimi kanıtlar ve insanlarda denemiş kimi deney amaçlı aşılara bağışıklık sisteminin verdiği olumlu cevaplardır".
İdeal bir HIV aşısından beklenenler ucuz olması, kolay nakledilmesi, HIV virüsünün tüm çeşitlerine karşı insanları koruyabilmesi ve son olarak diğer insanlara bulaşmasını engellemesidir. Bugün önleyici bir HIV aşısı üretmenin karşısında tüm araştırmacılar tarafından kabul edilen beş önemli engel var. Bunlardan ilki HIV virüsünün nasıl bulaştığını, hastalığa nasıl sebep olduğunu anlamak ve bu süreci aynen yansıtan bir hayvan modeli bulmak. Bir diğeri HIV virüsünün güçlü bağışıklık sistemi tepkilerine rağmen nasıl hala yaşamaya ve üremeye devam ettiğini keşfetmek. Üçüncüsü vücudun bağışıklık sisteminin nasıl HIV virüsünü yok edebileceğini ya da en azından durdurabileceğini bulmak. Dördüncüsü bağışıklık sisteminin HIV virüsüne karşı nasıl etkili bir şekilde harekete geçirileceğini tespit etmek ve en son olarak da vücudu virüsün kendini değiştirme yeteneklerine rağmen uzun süre koruyacak bir aşı yapabilme uğraşı.
HIV aşısı araştırmaları birkaç strateji üzerinde odaklanmış durumda. Geleneksel zayıf ya da ölü HIV virüslerini vücuda aşılama yöntemi hayvanlar üzerinde güvenilirliğini anlamak amacıyla test edilmekte. Diğer bir aşı çeşidi ise insanlar üzerinde, HIV virüsünün, bağışıklık sistemini hastalığa sebep olmadan harekete geçirecek protein parçalarını tespit edebilmek amacıyla test edilmekte. Ayrıca başka çeşit bir aşı üretmek amacıyla genetik mühendisliğinden de faydalanılmakta. Bu aşı da HIV virüsünün genetik materyali zararsız patojenlere (hastalık yapan) aktarılarak vücuda aşılanıyor. Bu aşıya karşı bağışıklık sisteminin tepkisinin şiddetini ve süresini arttırmak amacıyla daha çok araştırma yapılması lazım.
Bir diğer çeşit aşı ise DNA aşısı. Bu aşıda HIV virüsünün genetik yapısı vücut hücrelerinin zararsız HIV virüsü parçaları üretmesi için kullanılıyor. Bu sayede vücut bu virüse karşı nasıl davranması gerektiğini öğreniyor.Bu alandaki çalışmalar üretilen HIV virüsü parçalarının hangileri olmaları gerektiği üzerinde yoğunlaşmış. Etkili ve güvenilir bir koruyucu HIV aşısı geliştirmek, üniversiteleri, biyoteknoloji ile ilgili şirketleri, devlet labaratuvarlarını, klinik deney merkezlerini kapsayan kapsamlı bir araştırma gerektiriyor. Dünyanın şu anki gayretlerinin gerektirdiği maliyetin büyük çoğunluğu Amerikan Ulusal Sağlık Enstitüsü tarafından karşılanmakta. Bunun yanında başta Amerika'da, İngiltere'de ve Japonya'da olmak üzere birçok ülkedeki özel ve kamu şirketleri bu araştırmalara para aktarmakta ve araştırmacılar ellerinden geleni yapmaktadırlar.

3. Gen Terapisi :
Gen terapisi HIV gibi patojenlere karşı vücutta dirençli hücreler oluşturmak için uygulanan deneysel bir yöntemdir. Hücrenin kusurlu fonksiyonunu düzeltmek için de hücre DNA'sına sorunu giderici bir gen tanıtılır. HIV olayında ise eklenmesi gereken gen HIV’in çoğalmasını engelleyici madde kodlayan gendir. Bu genin tanıtılması gereken hücreler ise HIV’in çoğaldığı CD4+, beyaz kan hücreleridir.Bu yeni yöntem, HIV virüsüne karşı bir tedavi yaklaşımı olarak hala ilk safhalarında ve hala etkili bir anti-HIV faaliyetinde bulunacak gen elde etmek için kullanılabilecek yöntemler araştırılıyor. Şu ana kadar bulunmuş yöntemlerin, hastalığın çeşitli safhalarındaki HIV bulaşmış insanların ikincil lökositlerindeki enfeksiyon yayılma hızını düşürdüğü görülmüş. Bu elde edilen sonuçlar çok cesaretlendirici ancak daha yolun çok başında da olduğumuzu da bilmeliyiz.
Güvenilir ve etkili bir terapatik gen görevini sadece HIV virüsü bulaşmasının muhtemel olduğu hücrelerdeyken yerine getirmelidir. Bunun için iki farklı yöntem göz önüne alınmalıdır. Bunlardan ilki kanın bütün hücresel elemanlarının meydana geldiği kemik iliği kök hücrelerini hastanın vücudundan alıp, onları terapatik genleri tanıtırken kültür kaplarında birkaç gün koruduktan sonra tekrar yerine yerleştirilmesidir. Daha sonra bu hücreler HIV virüsüne karşı dirençleri sayesinde diğer beyaz kan hücrelerinin de yerini alacağı varsayılmaktadır. Ancak bu yöntem son derece detaylı ve pahalı olduğu gibi geniş alanlı uygulamalara da göre değildir.İkinci yöntem ki bu gen terapisinin geleceği olarak görülmektedir, sadece üzerlerinde HIV virüsü alıcısı bulunan hücreleri hedef alan yeni taşıyıcılar dizayn edip, bu taşıyıcıları direkt ve tekrar tekrar HIV virüsü bulaşmış insanlara verip o insanlarda HIV virüsüne karşı hücresel faaliyetlere zarar vermeden direnç oluşturmaktır. Devlete ait ve özel sektörden bir çok labaratuvar bu amaç için çalışmakta.

- Dernekler, dünya AIDS günü ve korunma yolları :

Kullanılmakta olan tedaviler pahalı ve zordur ve birçok yan etkileri vardır. AIDS’e karşı yürütülen çalışmalar günümüzde hala sürerken yapılabilecek en akıllıca önlem HIV virüsünden arınmak olacaktır. Bunun için de aşağıdaki noktalara dikkat edilmelidir.

HIV Virüsünün Dezenfeksiyonu :
- Spermdeki ve vajina salgısındaki HIV, dış ortamda birkaç saatte, kuruduğunda yarım saatte ölür. HIV kurumuş kanda da kısa zamanda ölür.
- Birkaç dakika kaynatarak ya da 60 derece sıcaklıkta 30 dakika bekleterek virüs öldürülür.
- Sulandırılmış çamaşır suyunun temas ettiği HIV 30 dakika içinde ölür. Çamaşır suyunda klor vardır ve klor HIV virüsünü öldürür.
- Bacteranios D- Buraton 10F, Cidex, Gigasept, Lysetol V, Presept, Steranios, Virkon’dur. Bu maddeler genellikle sağlık kuruluşlarında kullanılmak üzere üretilmiştir. Ultraviyole ile ışınlama HIV’ın öldürülmeside önerilmeyen bir metoddur; çünkü sadece ışının doğrudan temas ettiği yüzeydeki mikropları öldürür.
- Su ve sabun kullanımı ile HIV virüsünün deriden uzaklaştırılması diğer mikropları bu yöntemle uzaklaştırmadaki gibi etkilidir; ama yıkadıktan sonra sağlam deriyi alkol ile temizlemek HIV virüsünde kurtulmada uygun olur. Bir yaralanma durumunda yara yeri önce sabun ve su ile yıkandıktan sonra tendürtiyot, batikon, betadin gibi bir antiseptik ile temizlenmelidir.

- Prezarvatif kullanımının etkileri;
Vücut sıvılarının bulaşacağı oral, anal ve vajinal cinsel ilişkide bulunulursa mutlaka sıvıların bulaşmasını engelleyecek bariyer kullanılmalıdır. Cinsel ilişki esnasında kapılabilmesi muhtemel hastalıklar karşısında kullanılan en etkin ve yaygın olan yol kondom kullanmaktır. Malesef kondom kullanımı ülkemizde eğitim eksikliği ve yanlış bilgilendirilmelerden dolayı istenilen düzeyde değildir.






- Dernekler:

Türkiye’de ve Dünya’da en tanınmış ve güvenilir dernekler şunlardır;

1. Türkiye Aile Sağlığı ve Planlama Vakfı: (TAP Vakfı)
TAP vakfı, Türk ailelerinde sağlık ve planlı çocuk doğumunu hedef alarak, Türk halkının sağlık konusunda bilinçli bir şekilde eğitilmesi yolunda faaliyetlerde bulunur.



2. ACT UP Golden Gate:  
Gönüllülerden oluşmuş ve bireysel katkılarla AIDS krizine son vermeyi amaçlayan bir organizasyon. AIDS'li insanlara daha iyi olanaklar sağlamak, AIDS'ten korunma yollarının halka ulaştırılması, tedavi konusunda gerekli finansal kaynakların sağlanması gibi çeşitli alanlarda faaliyet göstermekteler.

3.Project Soul:(GW Afrika Kökenli Amerikalı Topluluklarını Destekliyor.)
Afrika kökenli Amerikalı topluluğu, Amerika'da HIV ve AIDS'ten diğer gruplara göre daha fazla etkilenmiştir. Project SOUL, bu topluluğu HIV hakkında eğitmek amacıyla tasarlanmış temel bilgileri içeren, etkileşimli bir programdır. Project SOUL, 1999 yılının Mayıs ayında topluluğu HIV virüsünün test ve tedavisi için organize etmek amacıyla merkezi Harlem, New York City'de yer alan bir pilot program olarak başlamıştır.

Program, yoğun, 6 haftalık bir kurs sürecinde 15 HIV+ Afrika kökenli Amerikalı danışmanı HIV hakkında eğiterek başladı. Danışmanlarımızın cesareti, HIV virüsüyle dolu hayatlar oluşturmalarına yardımcı oldu. Project SOUL'un eğitim desteği sayesinde, güçlerini toplulukla paylaşmaya hazır hale geldiler. Project SOUL aracılığıyla, danışmanlar yerel topluluk merkezlerinde ve kiliselerde düzenledikleri toplantılarla topluluklarda AIDS bilinci oluşturmaya çalışıyorlar. Ayrıca umut dolu mesajlar veriyorlar.

Bu tür derneklerde asıl amaçlar şöyle sıralanıyor;
1) AIDS konusundaki tüm bilgileri, yeni gelişmeleri anında takip etmek, toplamak ve yaymak.
2) AIDS'in kesin tedavisi ve aşısı bulunana kadar bu hastalığa karşı en etkin silah olan eğitimi yurt çapında yaygınlaştırmak.
4) AIDS'in yayılmasının önlenmesinde eğitimde rolü olabilecek kişilerin sayısını arttırmak, eğiticileri bilgilendirmek.
5) HIV enfeksiyonu ve AIDS'in yurdumuzdaki yaygınlığı konusunda bilgi sahibi olabilmek için yapılacak araştırmaları ve konuyla ilgili her türlü araştırmayı desteklemek.

- Dünya AIDS Günü:

Dünya AIDS Günü, 1 aralık 1988’den beri her yıl 1 Aralıkta kutlanıyor. Tüm dünyada AIDS üzerine yapılan bu kutlamada; anlayışlılık, umut, birlik ve AIDS’i tanıma ve anlama ön planda tutuluyor. Fikri AIDS’i Önleme Programları Elçileri Yüksek Kurulu tarafından iletişim kanallarını açmak, AIDS hakkındaki bilginin daha kolay paylaşılmasını ve yayılmasını sağlamak ve AIDS’li insanlar üzerinde toplumsal hoşgörüyü arttırmak için ortaya atılan Dünya AIDS günü, Dünya Sağlık Örgütü, Birleşmiş Milletler, hükümetler, kuruluşlar ve sahısların desteğiyle 13 yıldır düzenleniyor. AIDS hakkında bu kadar büyük katılım ve bilgi akışına sahne olan başka bir organizasyon bulunmuyor.






Dünya AIDS Günü’nün önceki yıllardaki konuları:
1988
İletişim
1989
Gençlik
1990
Kadınlar ve AIDS
1991
Mücadeleyi Paylaşma
1992
Toplumun Yapmak Zorunda Oldukları
1993
Harekete Geçme Zamanı
1994
AIDS ve Aile
1995
Paylaşılan Haklar, Paylaşılan Sorumluluklar
1996
Bir Dünya, Bir Umut
1997
AIDS'li Bir Dünyada Yaşayan Çocuklar
1998
Değişim İçin Güç: Gençlerler Dünya AIDS Kampanyası