Altın Ve Bakır


ALTIN

Formülü: Au
Sertliği: 2,5 - 3
Yoğunluğu: 15 - 19
Kristal sistemi: Kübik sistemde kristallenir.
Bulunuş şekli: Bazen tel halinde, lifsel plaka ve pul pul olarak bulunur.
Rengi ve çizgi rengi: Parlak sarı ve sarı metalik, veya yeşilimtrak sarı. Çizgi rengi aynıdır.
Tanıma özellikleri: Üfleçte erir, kral suyunda soğukta çözünür. Dövülebilir,levha ve tel haline getirilebilir. Madensel parıltılıdır. İçinde Ag ve bazen de Cu bulundurabilir.
Bulunduğu yer: Primer olarak kuvars filonlarında (damar) pirit ve arsenopiritle beraber bulunur. Sekonder olarak da alüvyonlarda ve lateritlerde bulunur.
Kullanım yeri: Para değeri olarak, ziynet ve süs eşyası olarak, tıp ve elektronik sanayisinde ve kimya sanayisinde kullanılır.


a. Fiziksel ve kimyasal özellikleri
Altın (Au), atom numarası 79 olan ve atom ağırlıkları 192 ile 206 arasında değişen 14 izotopu bulunan bir elementtir. En yaygın ve kararlı izotopu 197 Au izotopudur. Özgül ağırlığı 19,3 gr/cm3 dür. 1063 o C de erir. 2970 oC de kaynar. Elektrik ve ısı iletkenliği gümüşün % 70 i kadardır. 0,0001 mm inceliğe getirilebilir.
Altın, hava şartlarından ve tek başına hiç bir asitden etkilenmeyen bir metaldir. Ancak "kral suyu" (1 kısım derişik HNO3 + 3 kısım derişik HCl) ve klorlu su ( HClO) gibi çok kuvvetli oksidasyon araçlarında çözünür. Klor ve brom ile tepkimeye girer, civada ise çözünür. Doğada genellikle elementel olarak bulunur. Bileşikleri 1 ve 3 değerliklidir.
b. Kullanıldığı yerler ve teknolojik özellikleri
Altın ne en kıymetli, ne de pek nadir olarak bulunan bir metaldir. Buna rağmen ticaret hayatının temelini teşkil eder. Metalik özelliklerinden dolayı bir çok yerde kullanılır. Altın insanlar tarafından ilk olarak bilinen ve kullanılan bir metaldir.
Arkeolojik incelemelerden M.Ö. 5000 yıllarından beri kullanıldığı anlaşılmıştır. Altını tabii halde bulan ilk insanlar, yumuşaklığından (2,5) dolayı onu kolay bir şekilde işleyerek değerlendirmişlerdir. Kolay işlenebilme özelliğinden dolayı bugün de kuyumculukta yaygın olarak kullanılmaktadır.
Altının sertliğini ve dayanıklılığını arttırmak için bakır karıştırılır. % 100 saf altın 24 ayar olarak kabul edilir. 18 ayar altın % 75 altın içeren karışım anlamına gelmektedir. 18 ayar altın alaşımları katılan gümüş ve bakır miktarlarına göre değişik renkler alır. % 25 gümüş yeşil altını, % 12,5 gümüş ve % 12,5 bakır sarı altını, % 0,6 gümüş ve % 19 bakır pembe altını, % 25 bakır kırmızı altını oluşturur. 14 ayar altın ise 14/24 yani % 60 altın ihtiva eder. Beyaz altın alaşımı da, Cu, Zn, Ni ve Pd karışımıdır.


Üretilen altının büyük bir kısmı darphanelerde para karşılığı olarak stok edilmekte, yani uluslararası mali işlerde kullanılmaktadır. Geri kalan kısmı ise, kuyumculuk ve süs eşyası, elektronik ve bilgisayar endüstrisi, kimya ve ilaç endüstrisinde tüketilmektedir. Sanayide altın, altın- gümüş ve altın-paladyum alaşımları elektrik anahtar kontaklarında, elektronik devrelerde, telefon santrallerinde ve uzay araçlarında kullanılır.
Altın - bakır ve altın - gümüş - bakır - çinko - kadmiyum alaşımlarından lehim işlerinde faydalanılır. Dişçilikte kullanılan altın - bakır - gümüş alaşımlarından yavaş yavaş vazgeçilmekte ve onun yerine daha ekonomik olduğu için altın oranı % 15 in altında olan, altın - gümüş - bakır - platin - paladyum - iridyum alaşımları kullanılmaktadır.
Altın, elektrik ve ısı iletkenliği, sıcakta yükseltgenmemesi, kimyasal aşınmalara karşı dayanımı gibi özellikleri nedeni ile aranan bir metaldir. Saf altından düşük sertliği, dövülebilirliği gibi mekanik özellikleri nedeni ile laboratuar araç ve gereçleri yapımında da kullanılır.
Daha iyi mekanik özelliklerin gerekli olduğu durumlarda altın, diğer metaller ile alaşım yapılarak kullanılır. Altının alaşım yaptığı metaller şunlardır: gümüş, bakır, nikel, çinko, platin, paladyum ve indyum. Bu alaşımlara ısıl işlemler ile istenilen özellikler kazandırılabilir.
c. Önemli cevher mineralleri
Altın doğada saf halde nabit altın, gümüşle yaptığı bir alaşım olan elektrum halinde veya tellüridler halinde bulunmaktadır. Altın kuvars damarlarında bazen piritle beraber bulunur. Bunun dışında,kalkopirit, arsenopirit ve pirotin içinde önemli miktarlarda yer alabilmektedir. Minerallerde bulunan altın nadiren gözle görülür onun dışında tamamen o mineral ile bileşim halindedir. Böyle durumlarda içinde altın bulunan bu minerallerin ekonomik değerleri kıymetlenmiş olur. Ayrıca Cu - Pb - Zn yataklarındaki minerallerden de yan ürün olarak elde edilmektedir.
Bilinen önemli altın mineralleri şunlardır:
1. Nabit altın Au (± diğer metaller)
2. Elektrum Au - Ag alaşımı,
3. Kustelit Ag (± Au),
4. Auroküprit Au2 Cu3
5. Aurostibit Au Sb2
6. Rodit Au ( Pt, Rh, Fr, Pd)
7. Kalaverit Au (Ag) Te2
8. Silvanit (Au Ag) Te4
9. Tetsit (Au, Ag)Te
10. Nagyazit Pbn Aun (±Te, Sb, S)
11. Kennerit (Au, Ag) Te2
12. Petzit Ag3 Au Te2


BAKIR

Bakirin
Sertligi : 2,5 - 3
Yogunlugu : 8,92 - 8,93
Ergime Noktasi : 1083 - 1084 C
Ergime isisi : 43 kcal/kg (1 kg ergimesi için gerekli isi)
Yer kabugunda 50 ppm oraninda bulunan bakir, nadir olarak bilinen nikel, seryum, vanadyum, stronsiyum gibi elementlerden daha düsük ortalama bolluk oranina sahiptir. Ancak, dogada maden yatagi olusturma yetenegi, kendisinden çok daha yaygin olan elementlerden daha yüksektir.
Dogada nabit olarak da bulunan bakirin bilinen 250'ye yakin mineralinden ancak 10-15 kadari ekonomik önem tasimaktadir. Bunlarin baslicalari sunlardir:
Sülfürlü mineraller : Kalkopirit; (Cu FeS2), Bornit; (Cu5FeS4)
Kalkosin; (Cu2S) ve Kovelin; (CuS)
Kompleks mineraller : Burnotit; (Pb Cu Sb S3), Enarjit (Cu3(As, Sb) S4),
Tetrahedrit; (Cu12 Sb4S13)
Oksitli mineraller : Kuprit; (Cu2O), Tenorit; (CuO), Malahit; [Cu2 CO3 (OH)2 ] Azurit; [Cu2 (CO3)2 (OH)2], Krizokol; (Cu Si O3. 2H2O)
Bakir yataklari olusumlarina göre üç ana grupta toplanabilir;
1. Magmatik bakir yataklari
2. Tortul bakir yataklari
3. Metamorfik bakir yataklari
Tenörlerine göre de bakir yataklari asagidaki gibi siniflandirilabilir:
1. Porfirik tip bakir yataklari (sülfürler) Dünya bakir rezervinin % 40-45'ini olustururlar. Bakir tenörü % 0,3-2 Cu arasindadir.


2. Volkanojenik Masif Sülfit yataklari Dünya rezervlerinin % 30-35'ini olustururlar. Bakir tenörü % 2-6 arasindadir.
3. Damar tipi bakir yataklari, dünya rezervlerinin % 20-30'unu olusturur.



Bakir ürünleri iki grupta toplanabilir:
1. Yari ürünler:
Konsantre, blister bakir, rafine bakir, katot bakir.
2. Ürünler:
a) Elektrolitik ürünler:
- Tel kütügü, blok-takoz, sürekli döküm filmasini,
- Levha, lama, serit,
- Çubuk, boru, profil
b) Elektrolitik olmayan ürünler:
levha, lama, serit, çubuk, boru, profil.
c) Alasimlar:
Pirinç, bronz, diger bakir alasimlari.