Canlilarin Ortak Özellikleri

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ
Dünya üzerinde yaşayan canlılar, bitkiler ve hayvanlar olmak üzere iki kısımda incelenebilir. Bu canlı organizmaların temel bir takım ortak özellikleri bulunmaktadır.
1. Hücre yapısı: Bütün canlılar hücre ya da hücrelerden oluşmuştur. Hücre organizmanın temel birimidir. Hücrede geçen bir takım olaylar canlılığın devamına izin verir.
2. Beslenme: Canlılar yaşam faaliyetlerini gerçekleştirebilmeleri için dış ortamdan besin olmak zorundadırlar. Hayvansal organizmalar besinlerini dış ortam hazır olarak alırken, bitkiler kendi besinlerini kendileri sentezler.
3. Hareket: Canlılar dış ortamdan gelen uyaranlara karşı tepki gösterirler. Dış ortamdan gelen uyartılar ışık, ısı v.s olabilir.
4. Büyüme: Canlılarda hücre bölünmesi ile hücre sayısı artar. Buna bağlı olarak organizma büyüme eğilimine girer. Organizmaya alınan besinlerin büyük bir kısmı bu amaç için kullanılır.
5. Üreme: Canlılar kendi nesillerini devam ettirebilmek için ürerler. Eşeysiz ve eşeyli üreme olmak üzere iki tip üreme canlılarda görülür.
6. Solunum: Canlıların yapılarına almış oldukları besinleri hücre organ ellerinde oksijenli ya da oksijensiz bir şekilde yakarak enerji üretmeleri olayıdır. Oksijenli solunum olayı özetlenecek olursa;
Enzim
Besin+Oksijen ———>Su+Karbondioksit+ Enerji
şeklinde gerçekleşmektedir.
Tabiatta birtakım canlılar (Bira mayası) enerji üretmek maksadı ile oksijensiz solunum olayını gerçekleştirir.
Enzim Besin ———>Etilalkol+Karbondioksit+Enerji
şeklinde gerçekleşmektedir. Bu olaya aynı zamanda fermantasyon= mayalanma da denir.
7. Boşaltım: Canlılar, çeşitli faaliyetler sonucu organizmalarında oluşan artık maddeleri, kararlı bir iç ortam oluşturmak için atarlar. Canlılar bu olayı gerçekleştirebilmek için çeşitli organ sistemleri oluşturmuşlardır.
8. Sindirim: Canlılar, yapılarına almış oldukları büyük molekülleri küçük moleküllere çevirirler.
9. Sentez: Canlılar, yapılarına almış oldukları küçük molekülleri organizmalarına uygun büyük moleküllere dönüştürürler. Örneğin; protein sentezi
HÜCRENİN YAPISI
Canlıların en küçük temel yapı birimine hücre denir.
Hücreler ökaryot ve prokaryot olmak üzere iki kısımda incelenir.
Prokaryot hücre
Kalıtım maddesi etrafında çekirdek zarı bulunmayan ve ribozom hariç hücre organ ellerine sahip olmayan ilkel hücre tipidir. Bakteri ve mavi - yeşil alg örnek verilebilir.
Ökaryot hücre
Kalıtım maddesi etrafında çekirdek zarı bulunan ve hücre organellerine sahip olan gelişmiş hücre tipidir. Ökaryot hücre üç kısımda incelenir.
Hücre zarı Sitoplazma Çekirdek
1. Hücre Zarı: İki protein tabakası arasında, iki yağ tabakasından oluşmuştur. Proteinlerin bir kısmına karbonhidratlar bağlıdır. Bitkisel ve hayvansal tüm hücrelerde bulunan zar; canlı, seçici-geçirgen, saydam ve ince özelliktedir. Zar, hücreyi korur, şekillendirir, madde afiş verişini kontrol eder.
2. Stoplazma: Hücre zarı ile çekirdek arasını dolduran, canlı, renksiz, yarısaydam, suda çözünmeyen bir sıvıdır. Yapısında su ve çeşitli maddeler bulundurur akışkandır. Organeller Stoplazma içinde yer alır.
Hücre Organelleri:
Mitokondri:
Hücrenin enerji üretim merkezleridir. Solunum olayını gerçekleşmesine olanak verir. Sayıları hücrelere göre değişebilir. Matrix, krista iç yapıyı oluşturur. Ayrıca içerisinde ribozom organeli ve kalıtım maddesi bulundurur. (DNA)
Ribozom:
Görevi protein sentezini gerçekleştirmektir. RNA molekülü içerir.
Endoplazmik Retikulum:
Madde taşınmasında görevlidir. Hücre çekirdeği ve hücre zarı ile bağlantılıdır. Üzerinde ribozom bulunduranlara granüllü E.R. denir.
Golgi Cisimciği:
Hücre için gerekli salgıları salgılamakla görevlidir.
Lizozom:
Sindirim enzimleri taşır. Hücreye alman besinlerin sindirilmesinde görevlidir. Bitkisel hücrelerde bulunmaz.
Sentrozom (Sentriol):
Hücre bölünmesi sırasında iğ ipliklerinin oluşturulmasında görevlidir. Bitkisel hücrelerde bulunmaz.
Koful (Vakuol):
Tek hücrelilerde, sindirim ve boşaltım görevi yapar. Genç, bitki ve hayvan hücrelerinde küçüktür. Bitki yaşlandıkça koful da büyür.
Plastidler:
Bitki hücrelerinde bulunur, üç çeşittir.
I. Kloroplast: Yeşil renk pigmenti bulundurur. Fotosentezle görevlidir. Yapraklarda, otsu gövdede bulunur.
II. Kromoplast: Turuncu, sarı, kırmızı renk pigmenti bulundurur. Çeşitli vitaminleri kapsar, meyveye renk verir. Havuç, domates v.b...
III. Lökoplast: Renksiz plastidlerdir. Genellikle nişasta depo eder. Köklerde, tohumda bulunur.
Hücre Çeperi: Hücre zarı üzerinde selüloz birikmesi ile oluşur. Bitki hücresine sertlik ve desteklik verir. Bitki hücrelerinde bulunur.
3. Çekirdek : Hücresel olayların yönetilmesinde ve karakterlerin sonraki nesillere aktarılmasında görevlidir.
Çekirdek dört ana bölümden oluşur.
I. Çekirdek Zarı: Çift katlı olup, hücre zarının sahip olduğu tüm özelliklere sahiptir. Hücre bölüneceği zaman eriyerek kaybolur.
II. Çekirdek Plazması: Hücre sitoplazmasına benzer yapıdadır. İçerisinde organik bileşikler ve nükleik asit bulundurur.
III. Çekirdekçik: Çekirdek içerisinde bulunan koyu renkli taneciktir. Birden çok olabilir. Hücre bölünmesi esnasında kaybolur.
IV. Kromatin iplik: Çekirdek stoplazması içerisinde, ağ şeklindeki yapılardır. Hücre bölünmesi esnasında kışalıp kalınlaşarak kromozom adını alır.
Kromozom sayısı, türlere göre değişkenlik gösterir. Örneğin insanda 46, soğanda 16 kromozom bulunur.
Canlılar şu yapılara sahip olabilirler.
Hücre -» Doku -» Organ -> Sistem -> Organizma
Nükleik Asitler
DNA (Deoksiribonükleik asit) ve RNA (Ribonükleik asit) olmak üzere iki çeşittir.
DNA nükleotid dizilerinden yapılmış büyük moleküllerdir. Nükleotidler bir organik baz bir de-oksiriboz şekeri ve birde fosfat (fosforik asit) grubundan oluşur.

DNA'nın yapısı: DNA'nın yapısında Adenin, Timin, Guanin ve Sitozin olmak üzere dört çeşit nükleotid bulunur. DNA çift zincirlidir. Sembolik olarak şu şekilde gösterilebilir.

DNA'da adenin nükleotid ve timin nükleotid ile timin nükleotid karşiliklı yer alır ve îki hidrojen bağı İle bağlanırlar, guanin ile sitozin nükleotidler karşılıklı yer alır ve üç hidrojen bağı ile bağlanırlar. DNA'lar yapabilme yeteneği kazandırır. Bu özellik sayesinde aynı yapı ve karakterde canlı oluşabilmekte böylece kalıtsal karakterler nesiller boyunca taşınabilmektedir.
RNA yapısı: RNA yapısında adenin, urasil, guanin ve sitozin olmak üzere dört çeşit nükleotid bulunur. Tek zincirlidir.
DNA ile RNA arasındaki farklar:


DNA

RNA

Şeker Çeşidi

Deoksiriboz

Riboz

Organik baz çeşidi

Adenin-Timin Guanin-Sitozin

Adenin-Urasil Guanin-Sitozin

Zincir çeşidi

Çift

Tek

Bulunma Yeri

Çekirdekte'

Çekirdekte Ştoplazmada

Çeşit sayısı

Tek çeşit

Üç çeşit

Konumu

Yönetici

Yürütücü

Eşlenebilme durumu

Kendisini eşler

ONA tarafından eşlenir.

Kromozomlar üzerinde bulunan ve karakterlerin nesiller boyu aktarılmasını sağlayan yapılara gen denir.
Her özellik için iki gen bulunur. Dişi ve erkekten gelen genler.
Her özellik şifresiz en az üç organik baz tarafından temsil edilirler.
HÜCRE BÖLÜNMESİ
Canlılarda hücre bölünmesi, hücre sayısını artırarak büyümeyi gerçekleştirir,
1. Mitoz hücre bölünmesi:
Mitoz bölünme sonucu oluşan ikj yavru hücre ana hücrenin bir kopyasıdır. Kromozom sayısında ve yapısında değişme olmaz. Mitoz bölünme üç kısımda incelenebilir.
I. Hazırlık evresi (interfaz)
II. Çekirdek bölünmesi
III. Sitoplazma bölünmesi
l. Hazırlık Evresi: Bölünme için gerekli protein ve RNA sentezlenir DNA iki katına çıkar.
II. Çekirdek Bölünmesi: Çekirdek eşlen-rnesi dört evrede gerçekleşir.
a) Profaz:
Çekirdek zarı ve çekirdekçik eriyerek kaybolur. Kromatin iplikler kısalıp kalınlaşarak kromozom halini alır. Kromozomlar kendilerini eşler iğ iplikleri oluşumu başlar.
b) Metafaz:
Eşlenmiş kromozomların (kromatidler) hücrenin ortasında iğ iplikleri üzerinde toplanırlar.
c) Anafaz:
Kromatidler biribirinden ayrılarak karşı kutuplara çekilir.
d) Telofaz:
İğ iplikleri kaybolurken çekirdek zarı ve çekirdekçik oluşur. Kromozomların uzayarak kromatik iplikler halini alması ile çekirdek bölünmesi tamamlanır.
III. Stoptazma Bölünmesi: Hayvansal hücrelerde boğumlama ile gerçekleşir. Bitkisel hücrelerde çeperden dolayı boğumlama olmaz. Bitkisel hücrelerde orta bölgede kesecikler oluşur. Üzerlerinde selüloz birikmesi ile de bölünme tamamlanır.
2. Mayoz hücre bölünmesi:
Eşeyli üreyen hücrelerin eşey ana hücrelerinden oluşur. Mayoz bölünme sonucunda 2n kromozomlu hücreden, n kromozomlu, 4 yeni hücre meydana gelir.
Mitoz ve Mayoz Bölünme Arasındaki Farklar


Mitoz

Mayoz

Kromozom sayısı

2n

n

Bölünme sonucu oluşan hücre

2

4

Hücre tipi

Vücut

Eşey

Parça değiş-tokuşu

Görülmez

Görülür.