Cumhuriyet




CUMHURİYET

Cumhuriyet; halkın egemenliği elinde tuttuğu ve belli süreler için seçtiği milletvekilleri aracılığıyla kullandığı devlet biçimidir.
Cumhuriyet sözcüğü Arapça bir sözcüktür ve “cumhur” kökünden türetilmiştir. Cumhuriyet bir demokrasi biçimidir ama demokrasiyle yönetilen her ülkede cumhuriyetin geçerli olduğu söylenemez. Örnek vermek gerekirse; demokrasiyle yönetildiği halde bir meşruti krallık olan İngiltere’yi söyleyebiliriz.Günümüzde dar anlamda “cumhuriyet” kavramı devlet başkanının belirli bir süre için, doğrudan ya da dolaylı olarak halk tarafından seçilmesine dayanan hükümet biçimini içerir.
23 Nisan 1920’de Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin çalışmaya başlaması ile yeni bir Türk devleti kurulmuştur. Ulus egemenliğine dayanan ve demokratik yapıya sahip olan bu devletin cumhuriyet ismini taşıması gerekiyordu. Fakat ilk zamanlar tarihi ve siyasi zorluklar nedeni ile bu adın söylenmesinden çekinilmişti. Çünkü o dönemlerde meclisin çoğunluğu padişahın gücünü kabul ediyordu. Devletin ismi yoktu. Hükümetin ismi TBMM Hükümeti idi. Meclis başkanı Hükümetin de başkanı idi. Bu durum, devlet başkanlığını bir dereceye kadar boş göstermekteydi. Bazı çevreler halifeye devlet başkanı yetkilerinin verilmesiyle, hilafet makamının güçlendirilmesini istiyorlardı. Dış devletlerde de, Türkiye’nin devlet teşkilatını henüz tamamlamamış olduğu fikri vardı.Bu duruma son verilmesi gerekiyordu.
Osmanlı İmparatorluğu döneminde devlet yönetimi monarşi ve teokrasi ilkelerine dayanıyordu. Kurtuluş Savaşı sırasında Ankara’da kurulan hükümet sistemi, adı resmen cumhuriyet olmamasına ve meclis başkanı dışında bir devlet başkanı bulunmamasına karşı fiilen bir cumhuriyetti. “Egemenliğin kayıtsız şartsız ulusun” olduğu ilan edilmiş, devlete egemen olan siyasal iktidarın kaynağı da dine değil, laik bir temele bağlanmıştı. Kurtuluş Savaşı’ndan sonra Türk devletinin yönetim biçimi kesinlik kazandı ve 1921 Anayasası’nda (1921 Teşkilatı Esasiye Kanunu) yapılan değişiklikle, 29 Ekim 1923’te cumhuriyet resmen ilan edildi. 1921 Anayasası cumhuriyet rejiminin gerektirdiği bütün koşulları tam anlamıyla sağlayamadığı için 1924 Anayasası (1924 Teşkilatı Esasiye Kanunu) hazırlandı ve bu anayasanın birinci maddesinde “Türkiye Devleti bir cumhuriyettir” hükmü kondu. Ayrıca, 1924,1961 ve 1982 Anayasalarında, birinci maddenin değiştirilemeyeceği, değiştirilmesinin de önerilemeyeceği hükmü getirildi.
Cumhuriyetin ilanı ile Yeni Türk devletinin adı kondu ve böylece devlet rejiminin nasıl olacağı konusundaki tartışmalar son buldu. Cumhuriyet yönetimi Türk tarihinde yeni bir dönemi başlatmıştır. Ayrıca demokrasi ve cumhuriyet kavramları da birbirine karıştırmamalıdır. Cumhuriyet bir biçimi, demokrasi ise içeriği ifade eder.