Dede Korkut Kimdir

DEDE KORKUT KİMDİR ?

Öyküler okunurken ya da incelinirken akla ilk gelen , DEDE KORKUT’un kim

olduğudur.Bu konuda çeşitli çeşitli yorumlardan ve öykülerin anlatılışından çıkardığımıza

göre o , Oğuz’un güçlü döneminde yaşamış olan bir “DERVİŞ” ; “ozan”lığı , “yol

gösterici”liği üstünde taşıyan bir “ERMİŞ” ‘tir . Kendisinden sonra yaşayan ozan ve dervişler

, söylenegelen bu destansı öyküleri , onun adına sürdürmüşler ; yüce adını daha da

kutsallaştırarak Dede Korkut Kitabı’nın oluşturulmasına katkıda bulunmuşlardır .

Bu öyküleri böyle yazan bir ozan-derviş’in derlediği kuşkusuzdur . Ansiklopedik

bilgiler arasında şunlara rastlıyoruz :

“Reşidüddin’in Cami’üt Teravih’inde Bayat boyunda olup babasının adının

“Kara Hoca” olduğu ; çok akıllı , bilgi ve keramet sahibi bulunduğu : İnal Sir Yavkuy Han’a

vezir olduğu , Kayı İna Han’a danışmanlık ettiği , 295 yıl yaşadığı , güzel sözler söyleyip

kerametler gösterdiği , han tarafından elçilikle Peygambere gönderilerek Müslümanlığı kabul

ettiği yazılıdır .

ÖYKÜLERİN BİLİMSEL DEĞERİ

İlk bakışta , dil ve edebiyat yapıtı olarak yaklaşılan Dede Korkut öykülerinin , her

yazınsal yapıt gibi , toplumbilim (sosyoloji) ve onun dalları olanbudunbilim (etnoloji) ,

halkbilim (folklor) ... kısaca insanbilim (antropoloji) çalışmalarında aydınlatıcı yönleri olduğu

görülmüştür . Bunlara ruhbilim (psikoloji) , dilbilim , dilbilgisi , tarih çalışmalarını da

eklersek öykülerin ne denli önemli oldukları anlaşılır .









DEDE KORKUT HİKAYELERİNDE KİŞİLER

Dede KorkutKitabı’nda “BOY” ‘u anlatılan kahramanlar çokluk , destan kişilerine

benzetilmektedir . Bir kere , kahramanların yüzde doksanı beyler , hatunlar , bey oğulları olup

yüksek soydan gelirler .

Kişilerden bir kısmı insanüstü kuvvet sahibidir . Bazı kahramanların gövdeleri dahi

insandan ziyade bir devi andırmaktadır .

Dede Korkut , müslüman Oğuz’ların desatnlı hikayeleri olduğu için , burada tanrılan ve

yarım tanrılar yoktur . Fakat sırasında kuş olup uçan ak sakallı Azrail , Deli Dumrul’u yerden

yere vuran bir ilah gibi tasarlanmıştır .

Yine bu hikayelerde insanüstü yaratıklar mesela tek gözlü bir dev olan Tepegöz bir

çobanla peri kızının birleşmesinden doğmuştur .

İnsan ölçüsünde tutulan kişiler bile eşsiz sayılabilecek kadar yiğittirler . Kadınların

çoğu üstün savaşçı , silahşör ve binicidirler .

O halde Dede Korkut Kitabı’nda yaşayan kişilerin çoklukla destan kahramanlarına

benzediklerini söylemek yanlış olmaz .

















KİŞİLERİ GENEL OLARAK ELE ALDIĞIMIZDA;

Hanlar Hanı Bayındır , diğer Türk hanlarının kendisine bağlı oldukları bir büyük

handır . Hikayelerin daha faal kahramanı Salur Kazan’dır .

Ayrıca İç Oğuz ve Taş Oğuz diye tanıtılan iki oğuz zümresi vardır .

Hikayelerin bazı kahramanları (Basat) halka ağır eziyetler eden bir canavarı öldürerek ün

kazanır . (Tepegöz Hikayesi) Bunlar bazen bir yerine birkaç canavarı sıra ile yere sererler

(Kan Turalı Hikayesi) . Hikayelerde , bir kurt tarafından büyütülmüş eski destan

kahramanlarına benzer , fakat bu sefer bir arslan tarafından beslenmiş kahramanlar görülür.

(Basat)

Hikayelerin kahramanları atlarını , kadınlarını , silahlarını namus bilip severler . At ,

ağaç , su , ve ışık sevgisi onlarda tabiat ve İslam inanışıyla birleşmiştir . Savaşçı olmakla

birlikte bunlarda yankılanan asıl öz yüksek bir ahlaka dayanmaktadır . Soy sop içinde , aile

içinde kök salmış bir ahlak , sağlam bir karakter , doğruluk , sözünün eri olma , gerektiği

zaman kendini ortaya atma ve hiçbir sakıncayı düşünmeden kendini verme , adalet , ...

kısacası insan olma onların en belli çizgisidir .

Ana sevgisi , eş sevgisi , sevgilinin bütün engellere , zamana karşı direnip süren ,

Sönmeyen bağlılığı , oğul-baba-kardeş sevgisi onlarda çok güçlüdür.

Hikayelerin kadınları , kızları ince belli , selvi boylu , beyaz tenli , al yanaklı , ala gözlü

kara saçlı , dar ağızlıdır . Ata biner , silah kullanır , erkeği kadar savaş gücüne sahiptir .

Kadınlar ve kızlar , en zor zamanlarda erkeklerin yanında bir silah arkadaşı olarak meydana

çıkarlar . Fakat kadına itibar ve savgi , daha çok onun mukaddes Türk çocuğunun annesi

olmasındandır . Anne olmayan kadına aynı itibar gösterilmez.






Hikayelerde kadın ve erkek , annelerinin ve babalarının da üstüne yükselerek birbirleri

İçin en büyük fedakarlığı yaparak sevgiyle ölesiye bağlıdır . Gerek çocukları için , gerek

birbirleri için hayatlarını fedadan çekinmeyen vefalı ve manalı kişilerdir .

(Deli Dumrul Hikayesi)

Türkler ömürleri savaşlarda geçtiği için , Türk ailesinde çocuğun kıymeti büyüktür.

Milletin devamını sağlayacak olan çocuk bu bakımdan yarı mukaddes varlıktır . Çocuklarında

Yine milletin devamını gerçekleştirecek olan erkekleri daha kıymetli tutulur .

(Bamsı Beyrek Hikayesi)

Çocuklar biraz büyüyünce ok atmayı , ata binmeyi , avlanmayı , savaşta kılıç çalmayı ,

... öğrenirler .

Çocukların , yaşları büyük de olsa , babalarının , analarının , ağabeylerinin ellerini

öpmeleri , onların öğütlerini , emirlerini dinlemeleri vazgeçilmez bir terbiye icabıdır.






















DEDE KORKUT’UN OLAYLARA MÜDEHALELERİ

Dirse Han Oğlu Boğaç Boyu :

Hey Dirse Han beylik ver bu oğlana

Taht ver , erdemlidir

Boynu uzun bedevi at ver bu oğlana

Biner olsun , becerilidir

Ağıllardan tümen koyun ver bu oğlana

Şişlik olsun , erdemlidir

Deve ağılından kızıl deve ver bu oğlana

Yüklet olsun , becerilidir

Altın başlı görkemli ev ver bu oğlana

Gölge olsun , erdemlidir

Omuzu kuşlu cüppe , giysi ver bu oğlana

Giyer olsun , becerilidir

Salur Kazan’ın Evinin Yağmalandığı Boyu Öyküler :

Hani dediğim bey erenler

Dünya benim diyenler

Ölüm aldı yer gizledi

Geçici dünya kime kaldı

Gelimli gidimli dünya

En son ucu ölümlü dünya









Kam Büre’ni Oğlu Bamsi Beyrek Boyunu Öyküler :

Ünümü anla sözümü dinle Bay Büre Bey

Yüce Tanrı sana bir oğul vermiş tutuversin

Ak sancak götürende Müslümanlar arkası olsun

Karşı yatan kara karlı dağlardan aşar olsa

Yüce Tanrı senin oğluna aşıt versin

Kanlı kanlı sulardan geçer olsa geçit versin

Kalabalık imansıza girende

Yüce Tanrı senin oğluna fırsat versin

Sen oğlunu Bamsam diye okşarsın

Bunun adı boz aygırlı Bamsı Beyrek olsun

Adını ben verdim yaşını Tanrı versin

Kazan Bey Oğlu Uruz Beyin Tutsak Olduğu Boyu Öyküler :

Hani dediğim bey erenler

Dünya benim diyenler

Ölüm aldı yer gizledi

Geçici dünya kime kaldı

Gelimli gidimli dünya

En son ucu ölümlü dünya

Yukarıdaki kesitlerden de anlaşılacağı gibi Dede Korkut devrin insanlarının akıl hocaları ,

danışmanları olmuştur . Ona sorulmadan hiçbirşey yapılmaz . Oda bilgeliğini ve tecrübesini

kullanarak olaylara çözümler getirmiştir .