Elektriklenme Çeşitleri

 Elektriklenme Çeşitleri

Bir cisim eletrikle yüklenmesi demek,onun atomlarından elektron sök-
merk veya atomlarına dışarıdan elektron eklemek demektir.Cisimleri E-
lektrikle yüklemenin çok çeşitli yoları vardır.Bu yollardan sadece 3’ünü bilmemiz yeterlidir.Bunlar:

1-Sürtünmeyle Elektriklenme
2-Dokunmayla Elektriklenme
3-Etkiyle Elektriklenme


1-SÜRTÜNME İLE ELEKTRİKLENME:

Günlük yaşantımızda kazağımızı çıkardığımızda veya saçlarımızı ta-
rarken çıtır çıtır sesler duyarız.Bunlar cisimlerin sürtünmeyle elektriklen-
mesinin sonucudur.
Yünlü bir kumaşı bir cam parçasına sürttüğümüzde,cam elektron kay
bederek (+) yüklenir,kumaş bu elektronları alarak (-) yüklenir.
İkinci bir örnek olarak ipek kumaşa sürtülen cam çubukta cam (+)
İpek ise (-) yüklenir.Demek ki,birbirine sürtülen maddeler eşit ve zıt işa-
retli yüklenirler.Sonuçta iki elektrik yükü mevcuttur.Bunlardan elektron alan (-) yüklü,Elektron veren ise (+) yüklüdür.


2-DOKUNMA İLE ELEKTRİKLENME

Yüklü bir metal yüksüz diğer bir metale dokundurulursa,yükün bir kıs
mı ona geçer ve kendisi ile aynı yükle yüklenir.İletkenler birbirine dokun-
durulduğunda geçen yükler aslında negatif yüklerdir.Çünkü pozitif yükler
çekirdek demek olduğundan,bunların taşınması maddenin olduğu gibi ta
şınması demektir.
Dokunma ile yüklenmede cisimlerin yükleri nasıl paylaşacakları,tama
men cismin fiziksel ve geometrik yapısına bağlıdır.Elektrikle yüklü cisim
ler birbirine dokundurulduğunda,üzerinde dengelenmemiş(fazla)yükü pay
ederler.Bu paylaşma olayı küresel cisimlerin yarı çapları ile doğru orantı
dır.

Özet olarak;

a) Dokundurulan cismler özdeş ise yükü aralarında eşit bölüşürler.
b) Birbirine değdirilen cisimler eğer küresel yapıdaysa,başlangıçtaki net
yükü,yarıçaplarıyla doğru orantılı olarak bölüşürler.
Örnek olarak;başlangıçta dokundurulan kürelerden birinin yarıçapı diğerinin iki katıysa,net yükten küçük olan diğeri iki pat alır.Yani toplam
yük üçe bölünür.Biri küçük küreye,ikisi büyük küreye verilir.
c) İşaretleri farklı küreler birbirine dokundurulursa öncelikle nötrleşme
olayı görülür.Kalan yük pay edilir.

ÖRNEK:
İpek ipliğe bağlı,(-) yüklü iletken bir kürecik,,yüksüz iletken bir silindi
rin içine sarkıtılıyor.Kürecik,silindirin dibine değdikten sonra,silindirin iç ve dış yüzeyleri ile küreciğin üzerindeki yük dağılmı nasıl olur?

ÇÖZÜM:
(-) yüklü iletken kürecik silindirin dibine değince silindire elektron geçer.Elektron yükleri cisimlerin dış yüzeylerinde dağıldığından,elektron
silindirin dış yüzeyine dağılır.
İletken bir cismin içerisinde oyuk varsa ve bu oyuğa yüklü bir cisim içten değdirilirse tüm yük oyuk cismin dış yüzeyine dağılır.Dokunan cisim
de ise hiç yük kalmaz.
NOT: Yüklü metal küre,metal kutuya içten değdirilince yükler hemen me
tal kutunun dış yüzeyine kaçar.Yani metal kürede hiç yük kalmaz.Bu sonuç;metal kutunun önceden yüklü olup olmadığına bağlı değildir.
UYARI:Dokunma ile elektriklenmede cisim(küre,elektroskop vb.),dokun
durulanın yükünün aynı işaretlisi bir yükle yüklenir.

ELEKTROSKOP
Bir cismin elektrikle yüklü olup olmadığını,elektrikle yüklü ise cismin
hangi cins elektrik yükü ile yüklü oldığunu anlamaya yarayan basit elek
trik aletidir.
Elektroskopun yapısında;bir ucunda altın veya alüminyumdan yapılı
İki yaprak ve diğer ucunda ise metal bir küre ve metal bir çubuk vardır.
Bu sistem yaprakları görebilmek ve onları hava esintisinden koru
mak için bir muhafaza içerisine yerleştirilmiştir.Elektroskop yüksüz oldu
ğu vakit yaprakları kapalıdır.
Yüklendiği zaman yapraklar aynı elektrik yükü ile yükleneceğinden
birbirini iterek açılırlar.Yaprakları(-) yükle üklenmiş elektroskopa,(+) yüklü
cam çubuk dokundurulduğunda yapraklar kapanır.
Eğer elektroskop (-) yük ile yüklenmiş ise,bu (-) yüklü elektroskopun
baş topuzuna (+) yüklü cam çubukla dokunacak olursak yapraklar kapanır.Çünkü zıt elektrik yükleri birbirini çekeceğinden yaprakları kapa
tır.



ÖRNEK:
Negatif yüklü bir elektroskoba,pozitif yüklü bir çubuk yaklaştırılıyor.
Yapraklarının durumu ne olur.?

ÇÖZÜM:
Zıt yükler birbirini çekeceğinden yapraklardaki (-) yüklerin bir kısmı
(+) yüklü çubuk tarafından elektroskobun topuzuna doğru çekilir.Bu du
rumda yapraklarda (-) yükün azalması olur.yapraklar tam kapanmaz ama
biraz kapanır.

3-ETKİ İLE ELEKTRİKLENME

Cam bardaklar üzerinde birbirine dokunan yüksüz ve iletken çubuk
lar varken sisteme yaklaştırdığımızda sistemde yük ayrımına neden olur.
Bu olaya elektrostatik indüksiyon(etki ile elektriklenme) denir.

UYARI: Etki ile elektriklenmede iletken cisim (küre,elektroskop.. vb.) etki
edenin yükününü ters işaretlisi bir yükle yüklenir.

ÖRNEK:
Negatif yüklü bir A çubuğunu dokunmayacak şekilde yüksüz bir B çu
buğuna yaklaştırdıktan sonra B çubuğunu bir iletkenle bağlayıp tekrar ilet
keni kaldırırsak ve sonrada A ve B yi birbirinden uzaklaştırıksak B çubu
ğunun yükü ne olur?





B çubuğu topraklandığında A çubuğunun itmesiyle üzerindeki elek
tronların bir kısmı toprağa gider topraklama kesildiği ve A çubuğu uzak
laştırıldığında B deki (-) yüklerin sayısı azaldığından denge bozulur ve
B çubuğu (+) yüklenmiş olur.
Yaklaştırılan cisim (+) yüklü ise nötr cisimdeki (-) yükleri çektiğinden
A ucu (-) B ucu (+) yüklenmiş olur.Nötr cisim dışarıdan elektron almadı
ğından ve dışarıya elektron vermediğinden,yüklü cisim uzaklaştırılınca
tekrar nötr hale geçer.Şayet,yüklü cisim uzaklaştırılmadan AB cismi bir
iletkenle toprağa bağlanır ve sonnra iletken kaldırılıp yüklü cisim çekilirse
AB cismi (-) olarak yüklenmiş olur.Çünkü toprağa bağlandığında etkiyle
topraklanan AB cismine elektron gelir.B nin toprakla irtibatı kesildiğinden
üzerindeki elektronlar bir yere gidemeyeceklerinden onu negatif yükler.