Gazel

Gazel :
  
Aşk, şarap ve tabiat güzelliklerini terennüm eden gazel, kaside şeklinde fakat kısa (5-9 beyitlik) manzumelerdir. Gazelin ilk beytine matla’, umumiyetle şairin adı bulunan son beytine “makta”, en güzel beytine “beytü’l-gazel” denir. Her beyti aynı konudan bahseden gazele “yek-âhenk”, her beyti aynı derecede güzel gazellere “yek-âvâz” adı verilir.
    Divan şiirinde en çok kullanılan ve sevilen nazım şekli gazeldir. Türk edebiyatında çok güzel gazel söyleyen şairler yetişmiştir. Sevgiler, en derin en içli duygular en coşkun heyecanlar gazellerle aksettirilmiştir. Güzel gazel söyleyen şairlere “gazel-serâ”, gazeli sazlarla birlikte makamla okuyan güzel seslilere “gazel-hân” denmiştir.



 
Murabba :
  
 
Her bendi dörder mısradan meydana gelen manzumelere murabba denir. Murabba'ın ilk bendinin dört mısraı kendi aralarında kafiyelidir; diğer bendlerin ilk üç mısraı kendi aralarında, dördüncü mısraları ilk bend ile kafiyeli olur. Dördüncü mısralar tekrarlanırsa böyle murabbalara "mütekerrir" adı verilir.




   Kıt'a :
 Sözlük anlamıyla “parça” demek olan Kıt’a, nazım terimi olarak iki ya da daha çok, 9-10 beyte kadar olan, matla’ ve mahlas beyti bulunmayan, gazelde olduğu gibi, yani xa xa xa kafiyeli bir nazım şeklinin adıdır. Matla’ ve mahlas beytinin yokluğu dışında da kıt’a ile gazel arasında şekil ve konu bakımlarından ayrılıklar vardır. İki beyitli kıt’a yazıldığı halde bu kadar kısa gazel yoktur. Ayrıca gazelin beyit sayısı sınırlı olduğu halde 15 beyitten de uzun 30-40 beyte kadar uzayan kıt’alar yazılmıştır. Böyle uzun kıt’alara Kıt’a-i kebîre denir. Gazeller genellikle aşk ve sevgili konularını işledikleri halde kıt’anın konusu daha geniştir: Felsefî, tasavvufî bir fikir, bir hayat görüşü, bir nükte, bir kişiyi övme ya da yerme, bir olayın tarihi kıt’anın konusu olabilir.
Kıt’alarda mahlas bulunmayışı genel bir kaide olmakla birlikte uzun kıt’alarda şairler çoğunlukla mahlaslarını söylemişlerdir. Kısa, hatta iki beyitli kıt’alarda az da olsa mahlas söylendiği olmuştur.
Kıt’a, özellikle iki beyitli kıt’alar, edebiyatımızda çok kullanılmış, kıt’a sözüyle de daha çok bunlar anlatılmıştır. İki beyitli kıt’aların öteki kıt’alar gibi xa xa şeklinde kafiyeli olanları yanında ab ab şeklinde kafiyeli olanları da vardır. Bu arada aslında nazm olan ve aa xa şeklinde kafiyelenen nazım şekillerine de yanlış olarak kıt’a denmiştir:
 Tecelli ber urur yer yer sevâd-ı dağ-ı cânumdan
Cihanda Tür-ı aşkum nûr akar her gülsitânumdan
Nola bağ-ı cihanda olsa mihr ü mahdan meşhûr
Bu kıt’am tâze bir güldür gülsitân-ı beyanumdan
                                                  Leskofçalı Gâlib