Hücre Organelleri-98

HÜCRE ORGANELLERi
Çok hücreli,gelismis yapılı canlılarda organ ve sistemlerle gerçeklestirilien hayatsal olaylar tek hücreli canlılarda ve çok hücrelilerin her bir hücresinde “organel”denilen hücre içi yapılarıyla gerçeklestirilir.O halde her hücre organeli bir organ ya da sisteme karsılık gelmektedir.Her hücrenin tek basına canlılık özelligi gösterebilmesi organellerle mümkün olmaktadır.Sentrozom ve ribozom dısındaki organeller hücre zarına benzeyen bir zarla çevrilidir.
Hücreleri,yapı ve fonksiyon olarak mükemmel isleyen bir devlete benzetebiliriz.Çünkü yöneticisi ve diger görevleri üstlenmis ayrı birimleri vardır.Buna göre her organel bir görevden sorumlu bakanlar gibidir.

a.Endoplazmik Retikulum:Hücre zarından çekirdek zarına kadar uzanan,hücreyi ag gibi örmüsi,hücre içi kanallar sistemidir.Üzerinde ribozom bulunduranlara Granüllü E.R.,bulundurmayanlara Granülsüz E.R. denir.Granülsüz E.R. daha çok yaglı maddelerin sentezini yapan yag bezleri hücrelerinde veya steroit hormon sentezleyen salgı bezi hücrelerinde bulunur.
Granüllü E.R. ise protein sentezinin çok yapıldıgı hücrelerde daha iyi gelismistir.E.R.ler hücre içine ve dısına madde tasınmasında ,bazı maddelerin depolanmasında görev yaparlar.Ribozomlarda sentezlenen proteinleri de golgiye tasırlar.

b.Ribozom:Isık mikroskobuyla görülmeyen çok küçük,zararsız organellerdir.Çekirdek zarı,E.R.,sitoplazma sıvısı,kloroplast sıvısı ve mitokondri sıvısında bulunurlar.Hücrede her türlü protein ve RNA’dan yapılmıslardır.Büyük ve küçük alt birimden olusurlar.Protein,enzim ve hormon sentezi hızlı olan hücrelerde daha çok bulunur.Birçogu sitoplazmada yanyana gelerek polizom (poliribozom)ları olusturur.Virüsler hariç bütün canlı hücrelerde bulunan temel organeldir.

c.Mitokondri:Memeli alyuvarı,bakteri ve mavi yesil alglerin dısındaki bütün ökaryot hücrelerde bulunur.Hücrede enerji üretimini saglayan oksijenli solunum merkezlerindendir.Enerji gereksinimi fazla olan hücrelerde sayıları fazladır.
Etraflarında hücre zarının yapısına benzeyen,ancak çift katlı olan bir zar sistemi bulunur.Dıs zar düz ve esnek bir yapıya sahiptir.Gerektiginde siser ve büzülür.Iç zar yüzeyi artırmak için mitokondri sıvısına (=matrix)dogru kıvrımlar yaparak krista denilen zar kıvrımlarını meydana getirir.
Oksijenli solunumda görev yapan ETS elemanları kristalar üzerinde bulunurken,krebs çemberi enzimleri sıvı kısmında bulunurlar.
Mitokondrinin kimyasal yapısında %60-65 protein,%35-40 lipit,ve çok az miktarda DNA,RNA ve ribozom bulunur.
Mitokondriler,gerektigi zaman bölünebilir,büyüyebilir ve kendileri için gerekli bazı proteinleri sentezleyebilir.

d.Golgi Aygıtı:E.R.den olusmustur.Birbirine paralel uzanmıs kanalcık ve kesecikler seklindedir.Salgı maddelerinin olusturulması,paketlenmesi ve salgılanmasından sorumludurlar.
Pankreas,süt bezi,hipofiz gibi salgı bezlerinde,bitkilerin nektar bezlerinde,salgı dokusunda bol bulunur.Degiserek lizozomları meydana getirirler.Golgide kompleks bilesiklerin,karbonhidrat ve yagların sentezi de yapılmaktadır.

e.Lizozom:Golgi aygıtından meydana gelirler.Hücre içi sindirim enzimlerini tasıyan keseciklerdir.Hücreye fagositoz ve pinositozla alınmıs ya da hücre içinde olusturulmus her türlü büyük moleküller lizozomlar tarafından sindirilirler.

Hücre yaslanınca lizozomlar patlar ve hücre kendini sindirir.Buna Otoliz denir.Kurbaga larvalarında kuyrugun kaybolması,ölmüs cesetlerin daha çabuk çürümesi bu intihar kesecikleriyle mümkün olmaktadır.Hücre organellerinin yenilenmesinde de lizozomların önemli görevleri vardır.Eksiyen hücreler veya organeller lizozomlarda otoliz olayıyla sindirilirler.Örnegin 1 gram karaciger dokusunda bir saatte,bir milyar mitokondri sindirilip,yenileri yapılır.

f.Koful(Vakuol):Hücrede olusan artık maddelerin ve fazla sıvıların depolandıgı keseciklerdir.Hücre zarının içeriye dogru kıvrılmasıyla.E.R.dan,golgi aygıtından veya çekirdek zarından meydana gelebilir.Daha çok tek hücrelilerde ve bitki hücreletinde bulunurlar.Hayvan hücrelerindeki kofullar çok az ve küçüktür.

Tek hücrelilerde kofullar önemli görevleri üstlenmislerdir.Bunlardan besin kofulları hücre içine alınan maddelerin sindirilmesini,kontraktil
kofullar ise fazla suyun dısarıya atılmasını saglar.
Kofulların bazıları ortaya çıkıp,görevleri bittikten sonra kaybolurlar.
Örnegin fagositoz ve pinositozla alınan besinlerin sindirilmesini saglayan besin kofulları,sindirim kofulları ve bosaltım kofulları gibi.
Bitkilerde hücre yaslandıkça koful büyür.Çünkü tuzlu artıklar kofullarda biriktirilir.Kofullar plazmoliz’de küçülür.Deplazmoliz ve turgor’da büyür.Bitkilerden salgılanan bir çok koku maddesi koful öz suyundan dısarı atılır.

g.Sentrozom:Sadece hayvansal hücrelerde ve bazı basit yapılı alg ve mantar türlerinde bulunur.Silindir seklindeki iki sentriolden olusur.Hücre bölünmesi sırasında eslenerek hücrenin kutuplarına çekilir ve ig ipliklerini tutarlar.Bu sayede kromozom takımlarının ayrılması saglanır.
Her sentriol 9 adet protein yapıdaki tüp demetinden meydana gelmistir.Bitki hücrelerinde sentrozom bulunmadıgından ig iplikleri sitoplazmadaki proteinlerden dogrudan olusturulur.

g.Plastidler:Sadece bitki hücrelerinin sitoplazmasında bulunan organellerden birisidir.Sekilleri küre,oval,ig ya da iplik biçimindedir.Plastidler hücreyle beraber geliserek görevine uygun sekil ve renk kazanırlar.Renklerine ve görevlerine göre plastid çesitleri üç grupta incelenmektedir.

Kloroplastlar:Yesil renkli plastidlerdir.Bitkilerin farklı organlarına ait hücrelerde degisik sayılardadırlar.Kloroplastlar yapraklarda,genç dallarda,olmamıs sebze ve meyve hücrelerinde çok sayıda bulunmaktadır.Çiçek ve kök hücreleri gibi,bazı bitki hücrelerinde kloroplast bulunmayabilir.Kloroplastın kimyasal yapısını protein,karbonhidrat,yag,klorofil,DNA ve RNA olusturmaktadır.Kloroplast fotosentez olayının gerçeklestigi organeldir.Kloroplast çift katlı hücre zarı ile çevrilidir.Stroma ve
Granum olmak üzere iki kısımdan yapılmıstır.

Stroma:Kloroplastın içini dolduran renksiz bir ara maddedir.DNA,RNA,
Ribozom ve fotosentez enzimleri stromada bulunmaktadır.Bu nedenle kloroplastlar kendi enzimlerini yapabilir ve çekirdekten bagımsız çogalabilirler.

Granum:Ara madde içine gömülmüs disk ve diskleri birbirine baglayan lamellerden olusmustur.Bu yapıların en küçük birimine tilakoid denir.
Tilakoidler biraya gelerek granumu,granumlarda biraya gelerek granayı olustururlar.Bu lamelli yapı ısık enerjisinin en ekonomik sekilde kullanımını saglar.
Klorofil pigmentleri bu tilakoidlerin arasına yerlesmistir.Klorofiller yesil bitkilerde kloroplastlarda bulunurken,bakteri ve mavi-yesil alglerde sitoplazmaya dagılmıs sekilde bulunur.Klorofil pigmentinden yoksun bitkilerde albinoluk görülür.Albinoluk kısmi olabilir;o zaman bitki alacalı bir görünüm alır.