Osmanli Da Demokratikleşme Hareketleri

 OSMANLI DA DEMOKRATİKLEŞME HAREKETLERİ




A)Tanzimat Fermanı
Tanzimat,Osmanlı devlet yapısında devlet-toplum ilişkilerinde yeni düzenlemelerin tümü-
nü kapsayan yenileşme hareketlerine verilen addır.
Tanzimat fermanını diğer yenileşme hareketlerinden ayıran birinci özellik ; yeniliklerin pa-
dişahtan değil yetkili devlet adamlarından gelmesidir.
Tanzimat’ın diğer bir özelliği ise Avrupa’nın Osmanlı devleti üzerindeki değişimlerde büyük rolünün olduğuna dair bir kanıt olmasıdır.Avrupa’nın Osmanlı üzerindeki siyasi ve idari talepleri Osmanlı’daki bütün uyruklar arasında eşitiliğin sağlanması öne sürülerek gerçekleştirilmiştir.Özel-
likle de Hıristiyan tebaanın korunması öne sürülmüştür.
Tabi ki tanzimat sadece dış etkenlere bağlı değildir.Tanzimat’ın iç sebepleri vardır.Devleti güçlendirme fikrinin ısrarla savunulması , Mısır ve Boğazlar sorununun başka çözümü olmadığı gibi düşünceleri iç sebepler denince akla gelebilir.Bunların dışında devleti yeniden eski haline getir-
mek , siyasi birliği ve istikrarı sağlamak da sebepler arasında yer alabilir.
Tanzimat Fermanı Mustafa Reşid Paşa tarafından hazırlatılmıştır.Abdülmecid’e bu esasları kabul ettirmesiyle Gülhane Hatt-ı Hümayunu ortaya çıkmış oldu.Bu ferman yabancı devletlerin elçileri , ileri gelenleri ve halkın oluşturduğu bir kalabalığın önünde Mustafa Reşid Paşa tarafından 3 Kasım 1839 günü okundu.Tanzimat Fermanı birçok madde içermekteydi:
a)Kişilerin hakları korunacak , herkesin can , mal ve namusu güvenlik altına alınacak müsadere kalkacaktı.Kimse mahkeme yapılmadan suçlanıp cezalandırılmayacaktı.
b)Vergiler kişinin gelirine göre alınacak herkese eşit haklar tanınacactı.
c)Din , dil , mezhep ayrımı yapılmaksızın herkes yasalar önünde eşit sayılacaktı.Devlet adamlarını usülsüz idari kararlara karşı cezalandırılacaktı.
Gülhane Hatt-ı Hümayunu padişahın kendi yetkilerini sınırladığı tek yenileşme hareketidir.
B)Islahat Fermanı
Tanzimat Fermanıyla tanınan hakları yetersiz sayan bazı batılı devletler 1856 Paris Antlaşması’
ndan önce birtakım isteklerde bulundular.Hıristiyan tebaaya bazı hakların tanınması gibi.Osmanlı Devleti Paris Antlaşması’nda Hıristiyanlar’la ilgili bir maddenin bulunmaması için bu isteklere karşılık Islahat Fermanını yayınladı.Islahat Fermanı’na göre:
a)Bütün din ve mezheplere inanç şerbestliği tanınacaktı.
b)Resmi yazılarda Hıristiyanlar için hakaret sayılan tabirler kullanılmayacaktı.
c)Memurluklara , okullara , askeri hizmetlere Müslüman olmayanlar da kabul edilecekti. d)Hıristiyan , Yahudi , Ermeni ,Müslümanların aynı hukuki haklara sahip olacaktı.
e)Vergilerin daha adil bir şekilde toplanacaktı.
f)Patrikhaneler ıslah edilecekti


C)I.Meşrutiyet
Tanzimat devrinde Avrupa’dan alınan borçlar , Abdülaziz devrinde de alınmaya devam edilmiş
alınan paralar gereken yerlere harcanmamış ve buna bağlı olarak bütçe açığı büyüyerek maliye iflasa
sürüklenmiştir.Rüşvet ve adam kayırmada iyice artmıştı.Ayrıca balkanlardaki Hıristiyan topluluklar
büyük devletlerin kışkırtmasıyla ayaklanıyorlardı.Tanzimatın da devleti kurtaramayacağı anlaşılınca
aralarında Namık Kemal ve Ziya Paşa gibi bazı aydınlar Yeni Osmanlılar adlı gizli bir cemiyet kur-
dular.Bunlar , meşrutiyetin tek kurtuluş yolu olduğunu düşünüyorlardı.Osmanlı sınırları içindeki
bütün toplumların temsilcilerinin meclise girerek yönetime katılmalarını isitiyorlardı.O zaman , or-
tak vatan duygusunun meydana geleceğine , isyanların ve karışıklıkların son bulacağına inanıyor-
lardı.Kendilerine Mithat Paşa ve daha başka devlet adamaları da katıldı.Yapılan yayınlara Yeni Os-manlıların düşünceleri iyice yayıldı.Sonunda Abdülaziz , Mithat Paşa’nın önderliğinde yapılan bir
darbeyle tahttan indirildi(1876).
Tahtaçıkan V.Murat sinir hastasıydı.Hastalığı ilerlediği için , üç ay sonra tahttan indirildi.Meş-
rutiyeti ilân etmeye söz veren II.Abdülhamit tahta çıktı.
II.Abdülhamit , Mithat Paşayı sadrazam yaptı.Mithat Paşa başkanlığındaki bir kurul tarafından
Kanunî Esasî(anayasa) hazırlandı.Arkasından Meşrutiyet ilân edildi(Aralı-1876).Bu sırada 1877-1878 Rus Savaşı başladı.Osmanlılar bu savaşta yenildiler.
Yenilginin ardından mecliste tartışmalar oldu.Bu arada , II.Abdülhamit de eleştirildi.O da ,
Londra kararlarını kabul etmeyen meclisi suçladı.Meclisi kapatıp I.Meşrutiyet’e son verdi(1878).
Meclisteki üyelerin büyük çoğunluğu Türk’tü.Üstelik Türk üyelerin çoğu , yabancı dil bilmi-
yordu.Müslüman olmayan üyelerin çoğu , yabancı dil bilen , batılı devletlerle ilişki halinde olan
kimselerdi.Gerçek düşünceleri , bağımsızlık kazanmaktı.Bazı Müslüman üyeler de onlarla iş birli-
ği yapıyorlardı.O günkü şartlarda , türlü din , dil ve soydaki insanları , Osmanlı milleti adıyla bir-
leştirmek hayaldi.Üstelik parlamenter yönetim , bilgi , deney ve hoşgörü gerektirir.Osmanlılar bun-
lardan da yoksundu.Bütün bunlara karşılık , I.Meşrutiyet’in ilânı ileri bir adım oldu.Türk milleti ,
en güzel yönetim şekli olan demokrasi yolunda bir basamak daha ilerledi;tecrübe kazandı.
D)II.Meşrutiyet
I.Meşrutiyet’e son veren II.Abdülhamit , bütün devleti tek başına yönetti.En çok Anadolu’ya
yatırım yaptı.Devletin uzak topraklarının , er veya geç elden çıkacağını anlamıştı.Bundan dolayı
bazı topraklar elden çıkarken fazla direnmedi.Geçici olarak Kıbrıs’a giren İngilizler , bir adadan çıkmadıkları gibi , Mısır’ı da işgal.Tunus’a da Fransızlar yerleşti.toprak kayıpları genel bir huzur-
suzluk yaratmıştı.
Bu arada meşrutiyet yönetimini isteyenler , yurt dışından sürekli yayın yapıyorlardı.Bunlar ara-
sında İttihat ve Terakki Cemiyeti , en güçlü grup haline geldi;pek çok taraftar edindi.Makedonya’
daki subaylar da cemiyetle iş birliği yaptılar.
O sırada İngiltere ve Rusya , Makedonya’nın bağımsız olması konusunda anlaşmışlardı.Ayrıca,
Hıristiyanlara yeni haklar tanınmasını , Osmanlılardan istemeye karar vermişlerdi.Bunun üzerine İttihat ve Terakki taraftarları , devleti kurtarma düşüncesiyle harekete geçtiler.Makedonya’daki
bazı genç subaylar isyan etti.Onları , Rumeli’deki diğer askeri birlikler de destekledi.II.Abdülhamit
isyanın büyümesinden korktu;kan dökülmesini de istemiyordu.Sonunda II.Meşrutiyet’i ilân etti.
Avusturya-Macaristan İmparatorluğu , İstanbul’daki meclise üye gönderilmesini engellemek için , Bosna ve Hersek’i işgal etti.Fırsatı kaçırmayan Bulgaristan , bağımsızlığını ilân etti.Bu arada
Girit de Yunanistan ile birleşti.
O sırada ülke içinde de karışıklıklar çıktı.İstanbul’da Meşrutiyet’e karşı olan bir gazeteci vuru-
larak öldürülmüştü.Tarihimizde “31 Mart Olayı” denilen bir isyan sırasında , İttihat ve Terakki yanlıları;II.Abdülhamit’ten kurtulmak istiyorlardı.Bu olay üzerine onu tahttan indirerek , yerine
V.Mehmet Reşat’ı padişah yaptılar.
Bir süre sonra ülkenin yönetimi;Enver , Talat , Cemal Paşaların eline geçti.Onların etkisiyle
I.Dünya Savaşı’na girildi.Bu savaş sonunda da Osmanlı Devleti tarihe karıştı