Onuncu Gezegen

Onuncu Gezegen
29 Temmuz 2005 günü Uluslararası Astronomi Birliği (IAU) tarafından yapılan 8577 sayılı açıklama, dünya basınında büyük ilgi gördü. IAU bülteninde, Neptün'ün yörüngesi ötesinde üç büyük yeni gökcismi bulunduğu haberi veriliyordu. Ancak, açıklamanın ilginç olan yanı, bu cisimlerden birinin Plüton'dan biraz daha büyük olabileceğini belirtmesiydi.
Aslında, gelişen teknoloji sayesinde son yıllarda Neptün gezegeninin ötesinde sürekli olarak yeni gökcisimleri keşfediliyor. Son açıklamada yer alan gökcisimleri de bu binlerce TNO (Trans-Neptunian Object, Neptün Ötesi Cisim)'den sadece üçü. Keşfediliş tarihine göre adlandırılan bu gökcisimlerinden son üçünün adları 2003EL61, 2003FY9 ve 2003UB313. Son hesaplara göre bunların çapları sırasıyla yaklaşık olarak 1380, 1650 ve 2700 km. Bizim gezegen olarak kabullendiğimiz Plüton'un çapının yaklaşık 2360 km olduğunu hatırlanırsa, özellikle 2003UB313 adlı yeni TNO'nun neden bu kadar ilgi çektiğini anlamak zor olmaz.
Neptün'ün yörüngesi dışına taşan alanda keşfedilen bu binlerce gökcismi, aynı zamanda yeni bir soruyu da akla getirmiş oldu: Acaba Plüton'un gezegen olarak sınıflandırılması bilimsel açıdan doğru mu? Bu konuyu iki sene önce sitemde yayınladığım bir makalemde size tanıtmaya çalışmıştım. Genel kanıya göre, aslında Plüton klasik gezegen tanımına pek uymuyor. Plüton'un da aslında Kuiper Kuşağındaki diğer küçük planet benzeri gökcisimlerinden biri sayılması gerekiyor. İlgilenenler için sözünü ettiğim eski makalem yararlı olabilir.
Bu yazımda ise daha çok 2003UB313 üzerinde duracağım. Zira, yapılan gözlemler şimdilik kısıtlı sayıda olsa bile, bu yeni keşfedilen gökcisminin çapının her bakımdan Plüton'unkinden biraz daha büyük olduğu açıkça belli. Bu gökcisimlerinin çaplarını kolaylıkla karşılaştırabilmeniz için aşağıdaki resim yararlı olabilir.

Karşılaştırmalı resimde; ilk sırada 2002LM60 (Quaoar), yeni keşfedilen 2003EL61 ve yörüngesinin büyüklüğü yüzünden hakkında çok konuşulmuş 2003VB12 (Sedna) yer alıyor.
İkinci sırada ise, yine yeni keşfedilen 2005FY9 ile Plüton'un uydusu Charon ve Plüton görülüyor. Üçüncü sırada da günümüzün kahramanı 2003UB313 ve karşılaştırmada ölçü oluşturması bakımından eski uydumuz Ay var.
Gökcisimlerinin tahmin edilen çaplarına göre oluşturulan küreler aslında gerçek fotoğraf değiller. Zira, çok uzaktaki bu küçük cisimlerin net görüntülerini alabilecek kadar gelişmiş bir teknolojiye sahip değiliz henüz. Sadece, Plüton'un albedosunu (Güneş ışığını ne oranda yansıttığını) belirlemek için yapılan gözlemlerde alınan sonuçlara göre, Plüton'un buradaki görüntüsü - bulanık ve fazla parlak olsa bile - gerçeğe daha yakın sayılabilir.
Plüton'un cüssesine göre çok büyük bir uydusu olması, bu Plüton-Charon ikilisinin aslında gezegen-uydu tanımından çok "çift gezegen" olarak değerlendirilmesine yol açtı. Yani - çift yıldızlar gibi - bu ikili de belirli bir gravitasyon merkezine göre birbirinin çevresinde dolanıyorlar. Geçen yılın sonunda ise, Plüton'un çevresinde, yörüngeleri Charon'un çok ötesinde ve çapları yaklaşık 100 km olan iki küçük uydu daha bulunduğu gözlemlendi. 
Diğer yandan, 2003UB313'ün de yaklaşık 350 km çapında bir uydusu olduğu kesinleşti. Ayrıca, yüzeyi donmuş su ile kaplı olduğu zannedilen 2003EL61'in de yaklaşık 310 ve 170 km çaplarında iki uyduya sahip olduğu saptandı. Kısacası, Neptün'ün ötesinde bambaşka bir alem var, keşfedilmeyi bekleyen. Anlaşılan o ki, Kuiper Kuşağı'ındaki bir sürü küçük gezegenin çekim alanına kapılmış çok sayıda uydu ile karşılaşacağız.
Küçük gezegenler içinde uydusu olanlara rastlamak pek ender görülen bir durum sayılmaz. Örneğin, Mars ile Jüpiter'in yörüngeleri arasındaki klasik asteroit kuşağında yer alan 243 sayılı ve 58 km çapındaki küçük İda'nın bile Dactyl adında bir uydusu var!