Orman Yangınları Ve Meteoroloji

Ormanlara Zarar Veren Etmenler
1. GİRİŞ
Orman yangınları küreselleşen dünyada etkileri ve sonuçları itibarıyla bütün ülkeleri ilgilendiren doğal afetlerin başında gelmektedir. Yangınlar, dünya çapında her yıl milyonlarca hektar orman alanının yanmasına, katrilyonlarla ifade edilen yangınla mücadele masrafına, reaksiyonel değer ve hatta can ve mal kayıplarına neden olabilen önemli bir tehdittir. Artan nüfus ve aşırı tüketim doğal kaynakların özellikle ormanların hızla yok olmasına neden olmaktadır. Yangınlar sonucu olan bu kayıp,
• erozyon
• kütle kaybı
• su kaynaklarının bozulması
• hava kirliliği
• çölleşme, sel, heyelan, çığ gibi felaketleri de beraberinde getirmektedir.
Global orman alanı, dünya nüfusundaki artışla ters orantılı olarak, devamlı bir daralma süreci sergilemiştir. M.Ö. 2000 yılından önce yaklaşık 8 milyar hektar olan dünya ormanları son 150 yılda endişe verici bir hızla azalma eğilimine girmiş ve son verilere göre toplam alanı 3.2 milyar hektar düzeyine inmiştir. Bu azalmada orman yangınlarının küçümsenemeyecek bir rolü vardır.
Türkiye’ deki orman alanlarının azalması dünyadaki gelişmelere paralellik göstermektedir.
M.Ö. 10 000 %72 orman, %17 bozkır (step). Şu anda %26 orman, %35 bozkır.
Ormana zarar veren faktörler arasında daima önemini koruyan yangın Türkiye’ de ormanların sürekliliğini tehlikeye sokan etkenlerin en önemlilerinden biridir. Özellikle orman yangınlarının çıkmasında ve yayılmasında en uygun koşullara sahip, Akdeniz ikliminin etkili olduğu ülkemizin önemli bir kısmı bu doğal afetin devamlı etkisi altındadır.
2. TÜRKİYE ORMAN VARLIĞI
77.7 milyon hektar olan Türkiye topraklarının % 36 ’ sını oluşturan 27.7 milyon hektar alanda tarım yapılırken 20.2 milyon hektar ( % 26 ) alan orman, 21.2 milyon hektar çayır ve mera ( % 27 ), 8.6 milyon hektar alan ( % 11 ) ise yerleşim alanı olarak kullanılmaktadır. Ülkemiz ormanlarının % 93.5 i sarp eğimlere sahip V. VI. ve VII. sınıf arazilerde yer almaktadır. Tablo 1 de Türkiye orman alanlarının bölgelere göre dağılımı görülmektedir.
3. ÜLKEMİZDEKİ ORMAN YANGINLARI
Ülkemiz ormanlarının büyük bir bölümü üzerinde bulunduğu coğrafya ve sahip olduğu iklim özellikleri sebebi ile yoğun bir yangın tehdidi altında bulunmakta ve her yıl çeşitli sayıda orman yangını sonucu önemli ölçüde orman varlığı zarar görmektedir. Kahramanmaraş’ tan başlayıp Akdeniz ve Ege’ yi takiben İstanbul'a kadar uzanan 1700 kilometrelik sahil bandının 160 km derinlikteki bölümü orman yangınları bakımından çok büyük hassasiyet göstermektedir. Ülkemizdeki orman yangınlarının % 90 ı bu bölgede meydana gelmektedir. Şekil 1 de ülkemiz için orman yangınları özel koruma alanları, tablo 2 de ise risk alanları görülmektedir.
Düzenli kayıtların tutulmaya başlandığı 1937 yılından günümüze kadar 68 214 adet orman yangını meydana gelmiş olup yangından zarar gören ormanlık alan 1 533 598 ha dır. Şekil 2 de Türkiye’deki orman yangınları, tablo 3 de orman yangınlarının çıkış sebeplerine göre dağılımları görülmektedir.


Ülkemizde arazi yapısının dağlık ve aşırı meyilli olması, toprağın özelliklerinin ve verim gücünün yetersiz olması, iklim şartlarının ise yeniden orman yetiştirmeye çok elverişli olmayışı yüzünden niteliği ne olursa olsun mevcut ormanların korunması büyük önem taşımaktadır.



4. DOĞAL YANGIN ORTAMI
Bir yangının başlaması, yanması ve yayılmasını temin eden bütün faktörlere yangın ortamı denir.Tablo 4 de doğal yangın ortamı faktörleri,tablo 5 de iklim/hava yangın etkileşimi görülmektedir.
Orman yangını üçgenindeki üç bileşen olan oksijen, yakıt ve ısı meteorolo-jik faktörler tarafından etkilenirler.
Oksijen: rüzgar hızı, basınç, sıcaklık, güneşlenme
Yakıt Durumu: Sıcaklık, nispi nem, rüzgar hızı, yağış, çiğ
Isı: Güneşlenme, radyasyon, sıcaklık

Tablo 5. İklim/hava yangın etkileşimi.
Orman yangınlarının meydana gelmesinde, şiddeti ve süresi üzerinde meteorolojik koşullar önemli bir rol oynamaktadır. Gerek insan kaynaklı gerekse nedeni doğaya bağlı orman yangınları ancak meteorolojik koşullar uygun olduğu zaman meydana gelebilir. Yangınla mücadele amacıyla geliştirilen model ve sistemler de hassas olarak ölçülen meteorolojik verilerle işlerlik kazanmaktadır. Meteorolojik bilgiler yangın olayının her safhasında yangın tahmininde, yangın başlangıcında, yangın sırasında, söndürme çalışmalarında ve yangın sonrasında devamlı olarak izlenmesi ve değerlendirilmesi gereken bilgilerdir.
Düşük şiddetli yangınlarda, yangının erken safhalarında yayılma hızı oranına etki eden faktörler nispi nem, rüzgar hızı ve atmosferik kararlılıktır. Yangının ilk oluşumundan sonra sıcaklık yakacağın ön ısınması için uygun duruma ulaşır ve onun nem içeriğini azaltır. Bu devrede rüzgar hızı yangının yayılmasını kontrol eden bir faktör haline gelerek iki yönlü işlem görür. Birincisi, oksijenin ayarını kontrol eder, ikincisi yangının ileri safhalarında bitkinin ön kurumasını sağlayıp ısının yakındaki yakacaklara taşınmasına yardımcı olur. Bu elemanların düşey dağılımları son derece önemli sonuçlar doğurur. Kararsız hava, yükselen kuvvetli hava akıntılarına neden olacağından bazı tip yangınları çok kritik duruma getirebilir. Kuvvetli düşey hava akımları, yatay hava akımlarını etkisi altına alarak yakındaki orman sahalarını etkisi altına alabilir.
Genelde yangın şeklini belirleyen etkenlerin en önemlisi rüzgardır. Rüzgar hızı arttıkça yangın alanının daha dar ve uzun bir görünüm aldığını gözlenmiştir. Orman yangınlarında yangın davranışlarını tahmine yönelik kantitatif yaklaşımlar için rüzgar hızı önemli bir değişken niteliği taşımaktadır. Rüzgar yönü ve hızının değişmesi yangını sadece ciddi boyutlara getirmekle kalmaz aynı zamanda Söndürme çalışmalarına katılanlar için tehlikeli bir durum da oluşturabilir.
Her ormanlık alan için rüzgar yönlerinin büyük önemi vardır. Ülkemizde Akdeniz bölgesinde yangın mevsimi sırasında İç Anadolu’nun kuru hava kütlelerini taşıyan N, NE ve NW yönlü rüzgarlar, havadaki nispi nemi ve yanıcı maddelerin nem miktarını azaltarak yangınların çıkmasında ve yayılmasında etkili olmaktadır.Şekil 3 de Uzun yıllar temmuz ayı hakim rüzgar yönleri, şekil 4 da uzun yıllar Ağustos ayı rüzgar hızı ortalamaları görülmektedir.

Şekil 3. Uzun yıllar Temmuz ayı hakim rüzgar yönleri

Şekil 4. Uzun yıllar Ağustos ayı rüzgar hızı ortalamaları
• Sıcaklık yakıt üzerinde önemli bir rol oynar. Yüksek sıcaklıklar yakıtların kolayca tutuşabilme özelliğini arttırır. En küçük bir kıvılcım bile yakıt nem kapasitesine bağlı olarak yangın tehlikesini arttırır. Sıcaklık diğer meteorolojik parametreleri etkileyen temel bir elementtir. Sıcaklık arttıkça, nispi nem azalacak ve yangın davranışı üzerinde bir etkiye sahip olacaktır. Akşamüzeri ve geceleyin sıcaklık azaldıkça, nispi nem artacaktır. Sıcaklıktaki her 20 °C artış ile nispi nem yaklaşık % 50 azalır.Şekil 5 de uzun yıllar Ağustos ayı maksimum