Tekerlek

TEKERLEK’İN BULUŞU

İlk kez İÖ 3500’de yapılmış olduğu tahmin edilen tekerleğin ilk görünüşüne bir Sümer
hiyegrolifinde rastlanıldığını yazar tarih kitapları. Tekerlekli bir kızak görüntüsünün bu denli eskilere dayanması ve tekerleğin kızak aracılığıyla birçok işte kullanıldığının belirtisinin olması tekerleğin önemini anlamamız için yeterli. Ama tekerlekli taşımacılık anlayışının yüklerin ağaç tomruklarının üzerinden yuvarlanmasıyla doğduğunun tahmin edilmesi aynen çizgi filmlerde olduğu gibi bir ‘tesadüfün’ izlerini taşıyor. Ne var ki, tekerleğin geliştirilmesi ve kullanımı gerekli, kolay bir araç haline getirilme süreci bu ‘tesadüfü’ boşa çıkarmayacak kadar çabuk olmuştur. Bilinen en eski tekerlekler ağaçtan oyulup, yuvarlak hale getirilerek yapılıyordu. Bugünkü bilgisayar ‘disk’lerine benzeyen yuvarlakların ‘gergi latalarıyla’ tahta parçalarıyla birleştirilmesiyle oluşan tekerlek, aynen insanlığın ‘çağ’ atlama sürecine uygun olarak gelişti, değişti. Çember tekerlekler İÖ 2000 yıllarında ortaya çıkarken ilk olarak Anadolu’daki egemenlik kurma mücadelesinde savaş arabalarında kullanıldı. Mezopotamya’da ise Anadolu’daki kullanımının tam tersi ve daha masum biçimiyle çömlek yapımcılığında tekerlekten faydalanılıyordu!
Tekerlek sadece yuvarlak biçim verilip, bir aracı taşıma işininin ötesinde de iş görüyordu. Çünkü şeklinin vermiş olduğu avantaj onu birçok ayrı işte kullanılmasını da sağladı. Eskiden suyun aşağıdan yukarıya doğru çekilmesinde kullanılan ilk su çarkları, bir çember ve çemberin çevresine bağlanan kovalardan oluşuyordu. Yine ortaçağda başlayan ama ülkemizde halen yer yer görülen tahıl öğütmede kullanılan değirmen taşlarını döndürmek için de yuvalak, tekerlek biçimindeki taşlardan yararlanılıyor.
Aslında her yeni buluşla ortaya çıkan araç tekerleğe gereksinim duyuyordu. Zaten sanayi devriminden sonra tekerlek giderek gelişti. Şimdi en basit, günlük yaşamın bir parçası olan işlerde bile tekerlekli bir aracı yanı başımızda görmek mümkün. Çevreyi dikkatlice inceleyip, bu buluşun önemine ilişkin bir gözle baktığımızda hem ne kadar çok tekerleğin olduğunu, hem de tekerleğin en az gen haritasının çözümü kadar değer taşıdığını görüp anlayabiliyoruz.