Türklerin Anadolu'yu Yurt Edinmeleri


KONU: Türkiye Tarihi, Moğollar ve Diğer Türk Devletleri

A- TÜRKLERİN ANADOLU’YU YURT EDİNMELERİ

1- Anadolu’ya Türk akınları:
Anadolu’ya ilk Türk akınları, 4. yüzyılda Hunlar, 6. yüzyılda Sibirler tarafından yapıldı. Bu akınlar, Anadolu’ya yerleşme amacıyla yapılmamıştır.
Anadolu’yu yurt edinmek amacıyla gelen ilk Türkler ise Oğuzlardır. Oğuzların Anadolu’ya akınları Çağrı Bey zamanında başlatıldı. Büyük Selçuklu Devleti’nin kurulmasına kadar sürdü. Bu akınlar, keşif yaparak yeni bir yurt arama amacına yönelikti.

PASİNLER SAVAŞI
Selçuklu Devleti’nin Sultanı Tuğrul Bey’in komutanlarından Musa Yabgu’nun oğlu Hasan’ın, Bizans kuvvetleri tarafından tuzağa düşürülerek şehit edilmesi üzerine İbrahim Yinal ile Kutalmış Anadolu’ya sefer yapmakla görevlendirildi. Türk ve Bizans ordusu Pasinler ovasında karşılaştı.
Sonuç:
• Bizanslılar bozguna uğratıldı
• Selçukluların Bizans’a karşı kazandığı ilk büyük zaferdir.


TUĞRUL BEY VE ALPARSLAN ZAMANINDA ANADOLU’YA YAPILAN AKINLAR
Pasinler Savaşından sonra Anadolu’ya akınlar devam etti. Tuğrul bey zamanında Sivas’a kadar olan yerlerde Bizans’ın savunma gücü kırıldı.
Alp Arslan Azerbaycan’a geldi. Van şehrini aldı, Gürcistan’ı fethettikten sonra Kars yakınlarındaki Ani kalesini ele geçirdi.
Selçuklu Türkleri zamanında 1071’e kadar Anadolu’ya yapılan bu akınlar keşif hareketi niteliğindeydi.Bu akınlar Bizans’ın direncini yıpratmış. Türklerin Anadolu’yu yakından tanımalarını sağlamıştır.

2- Malazgirt Meydan Savaşı(1071)
Nedenleri:
• Bizans imparatoru Romanos Diogenes’in , Türklerin akınlarını durdurmak istemesi
• Türklerin Anadolu’ya yerleşmesine engel olmak istemesidir.
Sonuçları:
• Anadolu’nun kapıları Türklere açıldı.Türkler Anadolu’ya yerleşmeye başladılar.
• Türkiye Tarihinin başlangıcı kabul edildi.
• Anadolu’da ilk büyük beylikler kuruldu.

3- Anadolu’da Kurulan İlk Türk Beylikleri
Anadolu’nun fethine katılan beyler burada aldıkları yerlere yerleştiler ve beylik kurdular. Kurulan bu ilk Türk devletleri, Anadolu’nun Türkleşmesine katkıda bulunmuşlardır.

DANİŞMENTLİLER (1071-1178)
Sivas, Tokat, Çorum, Yozgat ve Malatya dolaylarında kurulmuştur. Kurucusu Danişmed Gazi’dir.Selçuklu Sultanı II. Kılıç Arslan, Danişmentliler Beyliğine son verdi.


SALTUKLULAR (1072-1202)
Anadolu’da kurulan ilk Türk Devleti’dir. Erzurum ve çevresini ele geçiren Ebülkasım tarafından kurulmuştur.Beyliğin en güçlü hükümdarı İzzettin Saltuk oldu. Anadolu Selçuklu devleti Erzurum’u alarak bu beyliğe son verdi.

MENGÜCEKLİLER (1072-1277)
Alp Arslan’ın komutanlarından Mengücek Gazi’nin Erzincan ve çevresinde kurmuş olduğu bir beyliktir. Anadolu Selçukluları tarafından yıkılmıştır.

ARTUKLULAR (1102-1408)
Selçuklu komutanlarından Artuk Bey’in oğulları tarafından Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da kurulmuştur. Bu beylik üç kola ayrılmıştır.
• Hasankeyf Artukoğulları: Eyyubiler bu kola son verdiler.
• Mardin Artukoğulları-Karakoyunlular bu kola son verdiler.
• Harput Artukoğulları : Anadolu Selçukluları tarafından ortadan kaldırılmıştır.


B- ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ (1075-1308)
1- DEVLETİN KURULUŞU

Devletin kurucusu Süleyman Şah (1015-1086)’ tır.

Süleyman Şah;
• Anadolu’yu fethetmekle görevlendirilen Büyük Selçuklu komutanlarındandır.Bizanslıların iç karışıklığından yararlanarak İznik’i aldı ve Anadolu Selçuklu devletini kurdu.
• Melikşah’ın üzerine gönderdiği Komutan Porsuk’u yendi.
• Anadolu Selçuklu Devleti’nin sınırlarını Fırat’a kadar genişletti.
• Suriye Selçuklu sultanı ile yaptığı savaşta yenildi ve öldü.
I. Kılıç Arslan;
• Melikşah’ın ölümünden sonra Anadolu’ya geldi ve babasının kurduğu devletin başına geçti.Başkenti İznik’ten Konya’ya taşıdı.
• Birinci Haçlı Seferleri sırasında Haçlılarla mücadele etti.
I. Mesut;
• Bizanslılarla ve II. Haçlı seferleri sırasında Haçlılarla savaştı.
II. Kılıç Arslan
• Döneminin en önemli olayı Miryokefalon Savaşıdır.

MİRYAKEFALON SAVAŞI
Nedeni: Haçlıların Anadolu’da yarattığı huzursuzluktan yararlanıp Türkleri Anadolu’dan atmak istemeleridir.
Sonuç:
• Bizanslılar Türkleri Anadolu’dan atma düşüncesinin hayal olduğunu anladılar.
• Bu zafer Anadolu’nun Türk yurdu olduğunu ve hep böyle kalacağını kesinleştirdi.





2- DEVLETİN YÜKSELİŞİ
I. Gıyaseddin Keyhüsrev ile gelişme dönemi başlar.
I. Gıyaseddin Keyhüsrev;
• Antalya Şehrini ele geçirdi.

I. İzzettin Keykavus
• Trabzon Rum İmparatorluğu’ndan Sinop’u aldı. Burada bir tersane yaptırdı.

Alaaddin Keykubat zamanı devletin en parlak dönemidir.Bu dönemde:
• Anadolu Türk birliği sağlanmış.
• Alanya fethedilerek burada bir tersane yaptırılmıştır.
• Celaleddin Harzemşah ile 1230 yılında Yassı Çemen’ de karşılaşılmış ve Harzemşahlar yenilmiştir.

I. Alaaddin Keykubat zehirlenerek öldürülünce yerine oğlu II. Gıyaseddin Keyhüsrev sultan oldu.
3- ANADOLU SELÇUKLULARI VE HAÇLILAR
Haçlı Seferlerinin Nedenleri:
A. Dini nedenler: Hıristiyanların başta Hz. İsa’nın doğum yeri olan kutsal toprakları geri almak istemeleridir.
B. Ekonomik nedenler: İslam ülkelerine göre fakir olan Avrupalılar zengin İslam ülkelerini ele geçirmek ve rahat etmek istiyorlardı.
C. Siyasi neden: Selçuklu Türkleri Anadolu’nun büyük bir bölümünü ele geçirmişlerdi Bunun üzerine Bizans İmparatoru Papa’ya başvurarak yardım istemiş, İstanbul Türklerin eline geçerse Avrupa’nın da tehlikeye gireceğini bildirmişti.

Karadan ve denizden sekiz Haçlı Seferi yapılmıştır. En önemli olanları birinci, üçüncü ve dördüncü olanlarıdır.
Haçlı Seferlerinin Sonuçları:
a) Siyasi Sonuçları
• Avrupa’da derebeylik rejimi zayıfladı. Krallar güçlendi.
• Anadolu’daki Türk ilerleyişi bir süre durdu.
b) Dini sonuçlar
• Avrupa’da din adamlarına ve kiliseye güven sarsıldı.
c) Ekonomik sonuçlar
• Akdeniz’de ticaret gelişti. Akdeniz limanları gelişti.
d) Teknik sonuçlar
• Haçlı Seferleri sonunda matbaa, pusula, kağıt, barut gibi birçok yenilikler Avrupalılar tarafından öğrenildi.


4- ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİNİN DAĞILIŞI

I. Alaaddin Keykubat’ın ölümünden sonra başa geçen sultanlar devleti iyi yönetemediler.
II. Gıyaseddin Keyhüsrev zamanında Baba İshak adında bir Derviş’in çıkardığı isyan zorla bastırıldı.Zamanında devlet iyice zayıfladı bu dönemde İran’ı alarak Anadolu’ya giren Moğollarla Kösedağ Savaşı (1243) yapıldı.


Kösedağ Savaşı’nın sonuçları:
➢ II. Gıyaseddin Keyhüsrev Moğollara karşı yenildi.
➢ Anadolu birliği bozuldu.
➢ Anadolu Selçuklu Devleti üstünlüğünü kaybetti. Moğollar Erzincan, Sivas ve Kayseri’ye geldiler.

II. Mesut’un 1308’de ölmesiyle Anadolu Selçuklu Devleti yıkılmıştır.



C- ANADOLU TÜRK BEYLİKLERİ
Anadolu Selçuklu Devletinin Moğol baskısıyla dağılma dönemine girmesiyle sınırlardaki uç beyleri bağımsızlıklarını ilan ettiler.Kurulan bu beyliklerin bazıları şunlardır:

Karamanoğulları: Konya-Karaman
Germiyanoğulları: Kütahya-Emet-Tavşanlı
Aydınoğulları: Aydın-Birgi-İzmir
Candaroğulları: Kastamonu-Sinop
Osmanoğulları: Söğüt-Domaniç
Karesioğulları: Balıkesir-Çanakkale
Hamitoğulları: Isparta-Burdur, Eğirdir-Antalya
Menteşeoğulları: Muğla
Ramazanoğulları: Adana’nın batısı ve İçel
Saruhanğulları: Manisa-Menemen ve Turgutlu
Dülkadiroğulları: Adana-Maraş-Elbistan
Eretna Devleti: Erzurum-Erzincan, Sivas ve Tokat

Beyliklerin ortak özellikleri:
• Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkılması ve Moğol egemenliğinin Anadolu’da sona ermesiyle kurulmuştur.
• Yıldırım Beyazıt döneminde bir çoğu Osmanlı egemenliğine girmiş. Ancak Ankara Savaşından sonra tekrar kurulmuşlardır.
• Bu beyliklerin, yasal parçalanmaya neden olmalarına rağmen Anadolu’da Türk kültür ve uygarlığına olumlu katkıları olmuş Anadolu’nun Türkleşmesine ve bulundukları yörelerin bayındır hale gelmesi için çalışmıştır.

D- ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ VE BEYLİKLER DÖNEMİNDE TÜRK DENİZCİLİĞİ

Türk denizcilik tarihinde ilk donanma Çaka Bey tarafından oluşturuldu.
Anadolu Selçuklu Devleti döneminde Antalya, Alanya ve Snop’ta tersaneler kuruldu.
Anadolu Beylikleri döneminde Aydın, Menteşe, Karesi, Saruhan, Hamitoğulları, Candaroğulları beylikleri donanma kurmuşlardır.






E- ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ VE BEYLİKLER DÖNEMİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK

DEVLET YÖNETİMİ:
Devletin başında Sultan ünvanı verilen bir hükümdar bulunurdu. Devlet ve ülke hükümdar ailesini ortak malı sayılırdı. Devlet işleri Divan denen kurulda görüşülürdü. Divana vezir başkanlık yapardı.
Ülke eyalet adı verilen bölümlere ayrılmıştı.Eyaletleri hükümdar ailesinden olan Melikler yönetirdi. Eyaletlerde askerlik işlerine Subaşılar , adalet işlerine Kadılar bakardı.

ORDU VE DONANMA
Anadolu Selçuklularda ordu, sultanın şahsına ait askerler (hassa ordusu) Türkmenler ve ikta
sahiplerinin besledikleri askerlerden oluşurdu.Anadolu Selçukluları donanmaya önem verdiler. Akdeniz ve Karadeniz kıyılarında tersaneler kuruldu. Oluşturulan donanma ile hem deniz ticareti geliştirildi hem de kıyıların güvenliği sağlandı.

SOSYAL VE EKONOMİK HAYAT
Türklerin Anadolu’yu yurt edinmeleriyle burada her bakımdan gelişmeler oldu.
Halk şehirli, köylü ve göçebe olmak üzere üçe ayrılıyordu.
Şehirlerde ticaretle uğraşanlar tarafından kurulan Ahi teşkilatları vardı. Bu teşkilatın içinde zanaatkarların iş kollarına göre Loncaları olurdu. Ahi teşkilatı şehirlerin güvenliğini sağlar yönetimde etkili olurdu.
Ticaret yolları güvenceye alındı.Kervansaraylar yaptırıldı.
Anadolu Selçuklularında topraklar, devlet malı olarak kabul edilir ve “Miri arazi” olarak adlandırıldı.
Miri arazi; Has, ikta, mülk ve vakıf arazi olarak ayrıldı.

YAZI, DİL VE EDEBİYAT
Anadolu Selçuklu Devleti döneminde halkın Türkçe konuşmasına karşı bilim dili Arapça’ydı. Edebiyat ve devletin resmi dili Farsça idi.
Karamanoğlu Mehmet bey Anadolu Selçuklu Devleti’nin veziri olduğu sırada devletin resmi dilinin Türkçe olduğunu ilan etti.
Mevlana Celaleddin Rumi, yunus Emre ve Hacı Bektaş Veli’nin Türk düşünce ve edebiyat hayatında önemli yerleri vardır.

BİLİM VE SANAT
Anadolu Selçuklu sultanları bilim adamlarına, yazar ve şairlere çok değer verirlerdi. Medreselerde dini bilgilerin yanında matematik, tıp, felsefe ve gökbilimiyle ilgili derslerde okutuldu.
Türkler Anadolu’nun her tarafında saraylar camiler, mescitler, medreseler, imaretler, hastahaneler, kervansaraylar, hamamlar, köprüler, surlar, kaleler ve tersaneler yaptırdılar. Bu eserler çok güzel çiniler, taş ve tahta oymalar, kabartma yazılar ve nakışlarla süslendi. Halıcılık ve maden işçiliğinde de ileri gitmişlerdi.

F- MOĞOLLAR VE DİĞER TÜRK DEVLETLERİ

1- MOĞOLLAR
Moğol devleti Cengiz Han tarafından kurulmuştur(1196). Moğolistan’da kurulan bu devletin başkenti Karakum’du.
Cengiz Han’ın ölümünden sonra imparatorluk; Kubilay hanlığı, Altınorda Devleti, Çağatay Devleti ve ilhanlılar olmak üzere dörde ayrıldı.

2- ALTINORDA DEVLETİ
Altınorda Devleti , Moğol İmparatorluğunun parçalanmasından sonra Karadeniz’in kuzeydoğusunda kuruldu(1227). Devletin kurucusu Batu Han başkenti Saray şehriydi.
Timur’un arka arkaya yapmış olduğu seferler bu ülkenin gücünü yitirmesine neden oldu. Altınorda Devleti’nin topraklarında , Kırım, Kazan, Özbek ve Sibir Hanlıkları ortaya çıktı.

3- TİMUR DEVLETİ
Devletin kurucusu Timur’dur. Belh şehrinde emir ilan edildi(1369).
Timur doğuda Hindistan’dan batıda Anadolu’ya güneyde Basra Körfezi’nden kuzeyde Ukrayna’ya kadar uzanan ülkelere egemen oldu. Osmanlı Devleti Padişahı Yıldırım Beyazıt’la yaptığı Ankara savaşını kazandı. Ölümünden kurduğu devlet parçalanarak küçük beyliklere ayrıldı. Özbekler, 1507 yılında Timur hanedanının hakimiyetine son verdiler.

4- BABÜR DEVLETİ
Kuzey Hindistan ile Afganistan’da kurulan bir Türk devletidir.Devletin kurucusu olan Babür Timur ailesindendir.
Babür devletinin bir diğer ünlü hükümdarı olan Şah Cihan Agra’da dünyanın en güzel anıtlarından biri olan Taç Mahal’i yaptırdı.Babür devleti Hindistan’ı sömürge haline getiren İngilizler tarafından yıkıldı.(1858)

5- AKKOYUNLULAR
Devlet 15 y.y.’da Doğu Anadolu’da Kara Yülük Osman Bey tarafından kuruldu. Akkoyunlu hükümdarlarından uzun Hasan Otlukbeli Savaşında Osmanlı Padişahı Fatih’e yenildi.
Uzun Hasan’ın ölümünden sonra ülke zayıf düştü. Şah İsmail , Tebriz’i alarak bu ülkeye son verdi.

6- KARAKOYUNLULAR
Oğuz boyundan olan Karakoyunlular 14. yüzyılın ikinci yarısında Erzurum’dan Musul’a kadar olan bölgede bir Türk devleti kurdular. Kurucusu Bayram Hoca’dır.
Akkoyunlular, Tebriz’i alarak bu devleti yıktılar (1469).


G- MOĞOLLAR VE DİĞER TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK

DEVLET YÖNETİMİ
• Moğollar devlet yönetiminde Uygur Türklerine görev verdiler. Moğol Devleti’nin başında çok geniş yetkilere sahip bir hükümdar bulunurdu.Devlet Cengiz Han’ın koyduğu yasalara göre yönetilirdi.
• Moğollarda hükümdarın başkanlığında toplanan devlet işlerinin görüşülüp karara bağlandığı bir kurultay bulunurdu.
• Moğollar askerlik teşkilatında Türklerden öğrendikleri onlu sistemi esas almışlardır.
• Altın Orda Devleti’nde yönetim anlayışı Moğollardaki gibidir.
• Timur, hükümdarda bulunması gereken bütün yetkilere sahipti.Emir ünvanını kullanıyordu. Yönetimde hem Cengiz yasaları uygulanıyor hemde Türk töresine bağlı hareket ediliyordu.
• Timur’un ordusunda fillerden yararlanılıyordu.
DİN VE İNANIŞ
Moğollarda birden çok din ve inanç anlayışı olduğu bilinmektedir. Totemizm , Şamanizm, Budizm ve Hıristiyanlık bunlar arsındaydı.
Altın Orda Devleti zamanında Berke Han İslamiyet’i kabul etti.

SOSYAL VE EKONOMİK YAŞAM
Moğolların göçebe bir yaşam tarzı vardı.Daha sonraları sanat ve ticaretle de uğraştılar.
Moğollarda sosyal yapı dört gruptan oluşuyordu.Bunlar; han ailesi, noyanlar, askerler, halk ve köleler olarak sıralanırdı.
Timur Devleti zamanında tarıma önem verildi. Kanallar açıldı.

YAZI DİL VE EDEBİYAT
Moğollar Uygur alfabesini kullandılar. Dönemin en ünlü eseri “Moğolların Gizli Tarihi”dir.
Çağatay edebiyatının en ünlü temsilcisi Ali Şir Nevai, Türk dilinin Farsça’dan daha zengin olduğunu anlatmak için Muhakemetü’l-Lügateyn adlı eseri yazmıştır.
Babür Şah , Babürname adlı eseri yazmıştır.

BİLİM VE SANAT
Altın Orda Devleti zamanında tıp konusunda çalışmalar yapılmıştır.
Babür Devleti zamanında mimari gelişmiş, Taç Mahal adlı türbe Şah Cihan tarafından eşi için yapılmıştır.