Ulaşım

BİSİKLET « Ulaşım
Ayakla hareket ettirilerek kullanılan bir taşıt aracı. Genel yapısı bakımından ön ve arka tekerlekleri eğeri (sele), dümeni taşıyan metal bir çerçeveden meydana gelmiştir. Bu ana kısımlardan başka ışık tertibatı, zil, firen, çamurluk ,eşya sepeti, fener gibi kullanılmasında az çok gerekli olan kısımları vardır.

Bisiklet işletme sistemi bacak kuvvetiyle ve pedalla sağlanır. Ayak uçları pedallara basılarak çıkrık sistemini bir yönde döndürür. Pedala bağlı dişli çarkın arka tekerleğe verdiği dönme hareketi ile arka tekerlek döner ve bisiklet hareket etmiş olur. Bu dişli çarkta yapılan düzeneğe göre pedalın bir defa dönmesi ile arka tekerleğin 3-4 defa dönmesi sağlanır.

Son yirmi otuz yıl içinde devamlı bir gelişme ile en mükemmel şeklini bulan bisiklet Avrupa ve Amerika'da

en çok kullanılan bir taşıt ve gezi aracı besin maddesidir.

olmuştur. Basit oluşu , öğrenme ve bakım kolaylığı ,ucuza mal edilişi yayılmasına çok yardın etmiştir.

Bisiklet Avrupa'da XVIII. yüzyılın sonlarında görülmeğe başlanmıştır. Fakat ilkin dört tekerlekli olan ve itilerek giden bu araçlardan sonra ,bu-günkü bisikletlere benzeyen ilk bisiklet 1885 tarihinde bir Fransız fabrikacısı olan Ernesstes Michaux tarafından icat edilmiştir “Velocipede” adı ile tanınan bu ilk bisikletin ön tekerleği arka tekerleğinden daha büyük, sürmesi ağır ve yorucu olduğu halde, halk tarafından tutunmuş ve benimsenmiştir. Sonradan tatbik edilen yeni buluşlarla arka tekerlek büyümüş ve ön tekerlek küçülmüştür. Böylece, bugünkü bisiklet şekline ulaşmıştır.

Bilinen en eski bisiklet şekli üstüne binilen iki tekerlekli bir âlettir. Buna binen kimse yeri teperek âleti ilerletir. Buna “züppe atı” adı verilmiştir. Bundan sonra dört tekerlekli olan ve itilerek giden âletler yapılmıştır .
CANKURTARAN « Ulaşım
Denizde, karada, havada hayatı tehlikede olanları kurtarmak için kullanılan vasıta.

Karada, cankurtarmak için kullanılan başlıca vasıta, "cankurtaran arabası" dır. Hastalara ilk yardım için gerekli sihhî malzemesi bulunan büyük hastahanelerin ve sağlık müdürlüklerinin emrinde kullanılan bu arabalar acele olaylar için hizmete hazır beklerler ve ücretsizdirler.

Deniz cankurtaranları arasında cankurtaran ceketi, cankurtaran çanı, can kurtaran kemeri, cankurtaran motoru cankurtaran sandalı, cankurtaran şamandırası , cankurtaran mermisi gib çeşitli vasıtalar vardır. Bunlar, çeşitli olaylar sonucu denize düşen canlılar kurtarmak için, başvurulan vasıtalar arasında yer alır. Havada kullanılan cankurtaran vasıtalarının başlıcası paraşüttür.

DEMİRYOLU « Ulaşım
Paralel iki çelik ray döşenmiş özel bir geçit yolu. Demiryolunda, herhangi bir hareket ettirici kuvvetle çekilen (buhar makineli, dizel motorlu ya da elektrik motorlu lokomotif) hareket edebilir. Materyal yük ve yolcu vagonu, vagonet v.s. işler. Ray dizileri arasındaki normal açıklık, bütün memleketlerde 143,5 santimdir. Buna karşılık yakın yerlere işleyen dar yolların çapı: 35-60 santim arasında değişebilir.

Demiryolları, bir ülkenin, iktisadî ticarî askerî bakımlardan olduğu kadar sosyal bakımlardan da en önemli yollardır. Otomobil, uçak ve su yollarının yanında, dün olduğu kadar bugün de demiryolunun sağladığı faydalarda bir eksilme olmaması, demiryolunun kıymetini artıran özelliklerdir. Demiryolu, bir ülke de iktisadî ve ticarî eşitliği sağlamak yanında, o ülkenin medenî seviyesini de düzenler, geri kalmış bölgelerin kısa zamanda kalkınmasında önemli rol oynar.

Tarih : Demiryolları, ingiltere'de doğmuş ve buradan dünyaya yayılmıştır. Fransız bilgini olan Deniş Papin, 1707 de buharla işleyen iki çarklı bir vapur yaptıktan sonra, James Watt buhar makinelerinin başka yerlerde de kullanılabileceğini ispat etmiş, 1821 yılında îngiltere'de George Stephenson, buharla işleyen ilk lokomotifi bulmuştur. îngiltere'de New Castle şehriyle çevresindeki maden ocakları arasında demir yolunda kömür yüklü katarları, saatte sekiz kilometre hızla çekmeyi başarmıştır. Bundan sonra lokomotif üzerinde yapılan devamlı araştırmalar sonucu, lokomotif biraz daha gelişmiş ve Mencesther - Liverpol hattı üzerinde 1829 yılında işleyen “Rocket-Uçak fişek” adlı lokomotifi ile Stephenson ,bu işi tatbik alanına koymak imkânını başarmıştır. Bu tarihten sonra, Fransa, Almanya, Amerika ve dünyanın öbür memleketlerinde demiryolu ve burada işleyen lokomotifler büyük gelişmeler kazanmış, böylece, demiryolu, en çok kullanılan yollar arasına katılmıştır.

Osmanlı împaratorluğu'nda ilk demiryolu 1860 yılında Köstence - Çernova arasında yapılmış; Anadolu'da ilk demiryolu ise 1866 yılında, bir İngiliz firması tarafından İzmir - Aydın arasında yapılmıştır.

Osmanlı İmparatorluğu devrinde sınırlarımız içinde 3.976 kilometre uzunluğunda demiryolu yapılmış, bu miktar Cumhuriyet devrinde 7.895 kilometreye ulaşmıştır

DENİZ TAŞITLARI « Ulaşım
Denizlerde yük ve yolcu taşımak için kullanılan vasıtalara verilen ad. Ufak kayıktan büyük transatlantiklere kadar bütün deniz vasıtalarına bu ad verilir.

Deniz taşıtları yapımı, ilk, çağlardan beri insanlar tarafından geliştirilmiştir. Suyun taşıma gücünü gören ilk çağ insanları, bunun sebeplerini incelemeden, denizin bu gücünden faydalanma yoluna gitmişlerdir. Bu sebeple, ilk medeniyetlerde, deniz taşıtlarının, önemli bir yer tuttuğunu görürüz.

Deniz taşıtlarında ilk adımlar, Akdeniz çevresinde medeniyet kurmuş olan mîlletlerde görülmüştür. Mısırlılar, Fenikeliler, Yunanlılar, uzun yüzyıllarda, Akdeniz'e ve çevresine, yaptıkları ve git, tikçe geliştirdikleri deniz taşıtları ile egemen olmuşlardır. Yine bu çağlarda, Uzakdoğu'da Çinlilerin, çeşitli deniz taşıtları yaptıkları bilinmektedir.

Orta çağ'ın ilk Samanlarında deniz taşıtlarında fazla bir ilerleme görülmez. Fakat 1.000 yıldan beri Çinlilerin biledikleri sanılan pusulanın Araplar aracılığı ile Avrupa ya ulaşması, deniz taşıtları yapımında, büyük bir gelişmenin başlamasına yol açmıştır. Pusula ile, denizler aracılığı ile bilinmeyen çok uzak yerlere kolaylıkla gidilebilme imkânının sağlanması, deniz taşıtlarının gelişmeşin de önemli rol oynamıştır. Bu sebeple, Orta Çağ'da Portekizliler, Venedikliler, Cenovalılar, İspanyollar, gemi yapımında çok ilerlemişler, yeni yeni karaların keşfedilmesi yolunda büyük gayretler sarf etmişlerdir.

Deniz taşıtlarında, bu çağlardaki önemli bir gelişme, yelkenli gemilerin daha çok gelişmesi ile olmuştur. Böylece büyük çapta deniz taşıtlarının yapılabilmesi imkânı sağlanmıştır.

Fakat, deniz taşıtlarında asıl geliş, meyi buharlı gemilerin yapılması sağlamış bu suretle gemilerin tonilatolarında büyük bir artma olmuş, zamanla bu gelişme, gemilerin yapımına da girerek, tahta tekneler yerine, demirden gemiler yapılmaya başlanmıştır. Böylece medeniyetin ilerlemesi ile deniz, taşıtlarında ilerlemeler kendini göstermiş, deniz taşıtlarına, türbinler uygulanmış , deniz taşıtlarının cinslerinde artma olmuş, son yıllarda da atom enerjisinin deniz taşıtlarına uygulanması yoluna gidilmeye başlanmıştır.

En büyük gelişme günlerini yaşayan deniz taşıtları, bugünkü medeni dünyanın en önemli taşıtları olmak özelliğini muhafaza etmektedirler. îlk çağların 30 . 50 tonluk deniz taşıtlarının yerini, bugün 60.000 - 70.000 tonluk deniz taşıtları almıştır.

Başlıca deniz taşıtları : Bugün kullanılmakta olan başlıca deniz taşıtları şunlardır:

Transatlantik - Gemi tiplerinin en büyüğü ve en hızlısıdır. Tonilâtoları çok kere 25.000 in üzerindedir, hızlan da saatte 25 mil kadardır. Yolcuların rahat etmeleri için her türlü konfor düşünülerek yapılmıştır.

Yolcu gemileri -Hem yolcu, hem de yük taşıyabilen gemilerdir. Hızlan saatte 15 mil, tonilâtoları da 10.000 ton kadardır.

Şilepler. - Yalnız yük taşımak ü-zere yapılmış gemilerdir. Tonilâtoları çok kere 5.000 den başlar. Hızları 14 mil civarındadır, Mal yüklemek, boşaltmak için kuvvetli vinçleri ,Tanker, Akaryakıt taşımak için özel bir şekilde sarnıç halinde ambarları olan teknelerdir.

Bunlardan başka özel amaçlar için yapılmış olan gemiler vardır. Sığ yerler, deki çamuru temizleyen “tarak dubaları” büyük gemileri limana girip çıkarlarken çeken “römorkörler”, soğuk denizlerdeki buzları parçalama gemileri, ölçü ve harita gemileri, trenleri taşıyan feribotlar, otomobil ve arabaları taşıyan araba vapurları vs. gibi tekneler deniz taşıttan çeşitlerindendir.

FAYTON « Ulaşım
Körüklü açık araba. Halk arasın da “fayton” adı ile bilinir. Otomobillerin olmadığı zamanlarda memleketimizde binek için kullanılan bir araba tipi idi. Sokaklarda ve küçük şehir ve kasabalarda bugün de binek vasıtası olarak kullanılmaktadır.

FERİBOT « Ulaşım
Trenleri bir kıyıdan öbür kıyıya taşıyan tren vapuru. İki kıyı arasında, tren köprüsü kurulmaya elverişli olmayan yerlerde, feribotlar kullanılır. Feribot, içinde baştan başa demiryolu bulunan büyük bir vapurdur. Bir katarın vagonları, tamamıyla bir feribotta yerleşecek şekilde yapılmıştır. Böylece yük vagonları, fazla masraf ve zaman kaybına sebep olmadan bir kıyıdan öbür kıyıya geçirilmiş olur.

GEMİ « Ulaşım
Su üstünde gezmek için yapılmış büyük taşıt. İnsanların kıtaları asarak bir birlerîyle anlaşmasında ve alıverişinde büyük hizmeti olan gemi, aynı zamanda bir savaş aracı olarak da kullanılmıştır. Savaştaki önemi de, son yıllarda uçakların büyük önem taşımaca başlamasına rağmen devam etmektedir.

Tarih: İlk geminin kimler tarafından ve ne zaman yanıldığı bilinmemektedir. Ancak, ilk insanların, bir derenin bir yanından öbür yanma geçmek için suya düşmüş büyük kütükleri kullanmaya başlamaları, geminin ortaya çıkış tarihi olarak kabul edilebilir.

Bunun dışında geminin tarihî, genel olarak şu devirleri geçirmiştir:

1 - İlk medeniyetlerdeki gemiler,

2 - Kürekli savaş ve ticaret gemileri.

3 - Yelkenli savaş ve ticaret gemileri,

4 - Buhar makineli gemiler, 5 - Zırhlı savaş gemileri, 6 - Atomla işleyen gemiler.

1 - İlk medeniyetlerdeki gemilerin ilkin kimler tarafından ve nasıl meydana getirildiği bilinmemektedir.

İlk medeniyetleri meydana getirmiş olan Mısırlıların, Sümerlilerin, Yunanlıların, çoklukla Akdeniz çevresinde ve nehir boylarında yaşamış olmaları bunların gemi gibi bir taşıttan faydalandığı gerekçesini kabul ettirmektedir. Bu ara da Fenikelilerin gemicilikte ileri gittikleri, İlk Yunan medeniyetlerinin, Akdenizin çeşitli bölgelerinde sömürgeler meydana getirmiş olmaları ve buralar; devamlı bir gidiş gelişin sağlanmış olması, gemilerden faydalanılma fikrinin bu çağlarda yerleşmiş olduğunu gösteri: Zaman geçtikçe. Yunanlılarda, Kartacalılarda ve Romalılarda yalnız ticaret ve korsanlıkla değil, toplu olarak, yâni donanma halinde deniz savaşlarına katılar gemiler de kullandığını görüyoruz.

2 - Ortaçağın sonlarına doğru kürekli savaş ve ticaret gemileri, Akdeniz çevresinde yaşayan devletler tarafında kullanılmaya başlanmıştır. Bu devrede kadırga (galer) denilen savaş

HELİKOPTER « Ulaşım
Yerden dikliğine havalanabilen ayrı şekilde yere konabilen tepeden pervaneli uçaklara verilen ad. Helipokterlerin tepesinde ve kuyruğunda olmak üzere iki pervanesi vardır. Tepesinde olan dikliğine yükselip alçalmasını, kuyruğunda olan da, yere yatay olarak yo almasını sağlar. İki değişik yönde olan bu hareketi sebebi ile helikopterler, çok dar alanlarda istenilen yere inebilmek özelliğini taşırlar. Hızının da az olması, yolcu taşımanın dışında, çeşitli işleri yapmasına ve çeşitli yerlerde kullanılmasına yol açmıştır. Dağlardaki çeşitli kazalarda, sel ve yangın felâketlerinde, uçak alanı olmayan yerlere posta ve başka şeylerin götürülmesinde, çeşitli askerî işlerde, tarım alanında hasta taşımada kullanılmağa elverişli, bir çeşit “hava taksisi” özelliğinde araçlardır.

OTOMOBİL « Ulaşım
Zamanımızın en çok kullanılan bir taşıt aracı. İlk otomobiller buharla işleyen taşıt araçları idi. Bugünkü otomobiller ise, benzin gibi akaryakıtlarla çalışan motörlerle işlemektedir.

Bugünkü otomobillerde, transmisyon düzeneği ile motorun gücü tekerleklere verilir. Transmisyon düzeneği, vites, debriyaj ve diferansiyelden meydana gelmiştir. Vites, otomobilin hızını düzenlemeye yarar. Motorun kuvveti, vites kutusundan şaft denen bir mil ile diferansiyel düzeneğine yollanır. Diferansiyel düzeni de motorun gücünü tekerleklere verir ve iki arka tekerleği birbirinden ayırır. Otomobili yavaşlatmak ve durdurmak, fren düzeni ile olur. Fren el ayak olmak üzere iki şekilde olur. Bunlardan başka, otomobillerde akümülâtör aracılığı ile sağlanan ve motorun çalışmasını sağlayan elektrik düzeni, motörü soğutmaya yarayan radyatör vardır.

Hava ile şişirilmiş lâstikler ve yaylar üzerinde sarsıntısız yol alan otomobil, ilk meydana geldiği 1765 tarihinden bu yana çok gelişmiştir. Bugün, bütün dünyada çok önemli bir endüstri haline gelen otomobil endüstrisi ile her yıl gittikçe gelişen ve her türlü rahatlığı, her türlü kolaylığı üzerinde bulunduran otomobil modelleri yapılmaktadır.



TRAMVAY « Ulaşım
Şehirler içinde, yere döşenmiş raylar üstünde hareket eden, elektrikle işler ya da atla çekilir taşıt aracı, 1776 yılında ilk defa İngiltere'de kömür nakliyatı için döşenen yolda işletilen ilkel tramvay, gittikçe evrimleşmiş, 1832 yılında atla çekilen tipleri New York şehrinde işletilmeğe başlamış, daha sonraları da elektrikle işleyenleri, dünyanın büyük şehirlerinde kullanılan önemli şehir içi taşıt vasıtalarından biri olmuştur.

Türkiye'de İzmir ve İstanbul'da tramvay işletmesi kurulmuştur. İzmir'de olanları atla çekilirdi. İstanbul'da bulunanları da elektrikli tramvaylar halinde idi. İstanbul'da bulunanlar, 1961 yılında kaldırılmış ve yalnız Anadolu yakasında işletilmesine devam edilmesi kararı alınmıştır.

TROLEYBÜS « Ulaşım
Şehirlerde elektrikle işleyen otobüslere verilen ad. Troleybüs, şişirme lâstik tekerlekli arabaların havada bir hattan verilen elektrik telinden elektrik akımı almak suretiyle işletilmesinden meydana gelmiştir. Gittiği yerler, ancak elektrik akımı veren tellerin gittiği yerlere kadar olur.

UÇAK « Ulaşım
Kanatlarının altına havanın yaptığı basınç dolayısıyla havada tutunabilmek temeline dayanan uçucu taşıt. 1903 yılında Amerikalı Wright kardeşler tarafından icat edilmiştir. Uçaklarda esas olan, hızdan faydalanılarak havanın direncini arttırmak, uçağın kendi ağırlığını da bu dirençten aşağı düşürmektir. Böylece havası direncinden kurtulabilen çeşitli ağırlıktaki bu dev kütle havanın istenilen yüksekliklerine çıkabilme imkân kazanmış olur.

Bir uçakta ,başlıca şu bölümler bulunur.

1- Motor.

2 - Pilot ve yolcu yerleri.

3 - Kanatlar, dümen ve iniş takımı.

Motor ,arı benzinle işleyen yakıtın patlama gücünü hareket enerjisi haline getiren bir makinedir. Bazı uçaklar çift motorlu, dört motorlu gibi, Motör motörlerinin sayışına göre adlandırılır ve başlıca iki kısımdan ibarettir: a) Makine b) Pervane, Makine, ben deposundan gelen yakıtı hareket ene si haline çevirir. Bu enerji pervan döndürmeğe yarar. Pervane değişik sayıda olan kanatları, döndükçe havayı geriye doğru itecek şekilde yapılmıştır. Bu itme gücü ile kanatlara çarpan hava akımı, kanatları, dolayısı ile uçağı havaya kaldırır. Yeni yapılmış olan uçaklarda pervane bulunmamaktadır. Bunlar “tepkili uçak” adı ile anılır. Tepkili uçak motorlarında, yeni kovanlarda birdenbire yanan bol miktarda yakıt, ansızın gaza çevrilir havaya karışarak uçağı ileri fırlatır. Bu, birdenbire yanan yakıtın verdiği tepki gücünden pervaneli uçaklarınkinden pek çoktur.

Pilot ve yolcu yerleri uçakla gövdelerini meydana getirmektedir. Pilot uçağı yönetenlere verilen addır. Pilotun, uçağı yönettiği bölümde, uçağın hava basıncını, çeşitli istasyonlarla temas sağlamaya gerektirecek düzenekler vardır. Uçağı yukarı kaldıracak aşağı indirecek çeşitli yönlere sevk edecek düzenekler de bu bölümde bulunur. Bu bölüm “pilot kamarası” sında pilottan başka makinist ve telsizci de bulunur. Uçağın ön bölümünde olan ve gidiş yönünü bütün çevresi ile görmeğe yarayan pilot kamarası, bir kapı ile yolcuların bulunduğu “yolcu kamara” sına açılır. Yolcu kamaralarında gerektiğinde 100 kişiden fazla yolcuyu alabilecek dev uçaklar yapılmıştır.

Kanatlar, uçağın iki tarafında uzanan bölümlerdir. Uçak, bunların aracılığı ile yükselebilir. Kanatların arka bölümlerinde dar şekilde düzenlenmiş bir kısım, dümen vazifesini görecek şekilde ayarlanmıştır. Bunlar, “kanat dümen” leridir. Eski uçaklar, tek katlı, çift kanatları ihtiva ederlerdi. Bugünkü uçaklar ise, iki tarafta birer kanat olmak üzere tek katlı kanatlardan yapılmaktadır. Bugünün uçaklarında kanatlar biraz kalın ve içleri boştur. Bu boşluklarda benzin depoları bulunur. Motörler de kanatlar üzerine yerleştirilmiştir. Dümen, uçağın arkasında bulunmaktadır, türlü türlüdür : a - Yatay dümen, b - Dikey dümen. Yatay dümen, aşağı yukarı oynatılarak kanat dümenleriyle birlikte uçağın aşağı - yukarı yönelmesini sağlar. Dikey dümen, sağa sola döndürülerek uçağın bu yönlerde dönmesini sağlar.

İniş takımı, kara uçaklarında, gövdesine gizlenen, ancak uçak ineceği zaman meydana çıkarılan ön ve arka tekerleklerdir. Deniz uçaklarında bu tekerlekler yerine kızaklar takılmıştır.Uçaklar bir de gördükleri işe göre çeşitlenir: 1 - Sivil uçaklar, 2 - Askerî uçaklar.Sivil uçaklar, genel olarak yolcu ve taşıt uçaklarıdır.

Askerî uçaklar ise savaş halinde memleket savunmasına yarayan savaş araçlarıdır. Avcı uçakları, bomba uçakları , taşıt uçakları gözcü uçakları, diye yaptıkları işe göre adlandırılırlar.