Uzunluklar

.
Uzunluklar
1 metre, büyük bir yaklaşıklıkla ekvatorda yeryuvarı çevresi uzunluğunun kırk milyonda bir parçasının uzunluğuna verilmiş olan isimdir. Fakat yeryuvarı için birbirinden az yada çok farklı boyutlar hesaplandığından yeryuvarının ekvatordaki çevresinin de tam değeri bilinmemektedir. Metrenin değişmez bir değer olarak tanımlanması için bir dizi aşama yaşanmak zorunda kalınmıştır. Özellikle gelişen teknoloji ile çok küçük büyüklüklerin önemli olduğu durumlarla karşılaşılmıştır. Nihayet bu nedenlerle metre için 14 Ekim 1960 da Uluslararası Ölçüler ve Ağırlıklar Konferansında fiziksel bir tanım kabul edilmiştir. Bu kabule göre 1 metre, Kripton gazı 86 izotopunun yaydığı ışına ait dalga boyu uzunluğunun 1 650 763,73 katı uzunluğa eşittir.
Metrenin bu tanımına göre ülkemizde ve dünyada kullanılan diğer uzunluk kavramları aşağıdaki değerlere eşittir.
1 m(metre)
10dm(desimetre)
1 m(metre)
100cm(santimetre)
1 m(metre)
1 000mm(milimetre)
1 m(metre)
1 000 000m (mikron ya da mikrometre)
1 dkm(dekametre
10m
1 hm(hektometre)
100m
1 km(kilometre)
1 000m
1 (inch-inç)
2,54cm=25,4mm
1 foot(ayak)
12inç=30,48cm
1 yard(yarda)
3 ayak=91,44cm
1 kara(statute) mili
1760yarda=1609,344m
1 hand(el)
4inç=10,16cm
1 rod(perch ya da pole)
5,5yarda=5,029m
1 chain(zincir)
4rod=20,117m
1 deniz(nautical) mili
1852m
1 berid
22740m
Bir büyük ölçekli haritadan alınan s¢ uzunluk değeri ilgili haritanın ölçek faktörü (M) ile çarpılırsa, bu uzunluğun arazideki gerçek değeri bulunacaktır. Fakat böylece bulunacak uzunluk ilgili uzunluğun eğik (bizzat kat edilmesi gereken) uzunluğu değildir. Bulunan uzunluk değeri yatay düzleme indirgenmiş uzunluktur. Bu anlamda gerçek uzunluk (iki nokta arasındaki arazide gidilmesi gereken yol) daha büyüktür. Ayrıca haritadan alınan uzunluk değeri büyük ölçekli haritalarda en az ± 0,15-020M (mm) arasında hatalı alınır. Örneklemek gerekirse 1: 1 000 ölçekli bir kadastro haritasından bir parselin kenarı haritadan yapılan ölçmelerle hesaplanırsa bu uzunluk arazideki değerinden yaklaşık en az 15-20cm az ya da çok bir değerde alınacaktır. Ölçek 1: 5 000 olsaydı bu hata değeri en az 75cm olurdu. Ölçek küçüldükçe projeksiyon deformasyonları da etkisini göstermeye başlayacağından, gerçek uzunluk değeri ile harita kullanılarak bulunacak uzunluk değeri arasındaki fark çok daha fazla olacaktır.
Alan birimleri
Metrenin uzunlu birimi olarak kullanılması durumunda alan biriminin metrekare (m2) olarak seçilmesi kolaylaşmaktadır. Bir metrekare alan büyüklüğü, kenar uzunlukları birer metre olan kare biçimli bir düzlem yüzey şeklin alanına eşit bir büyüklüktür. 10 metrekarelik bir alan demek bir metrekarelik alan büyüklüğü olan düzlem yüzeyden bu yüzeye şu veya bu biçimde 10 adet sığdırılabiliyor, ya da alan olarak 10 misli büyük demektir.
Yüzeylerin alan büyüklüklerini ifade etmek için kullanılan birimler aşağıda gösterilmiştir. Burada temel alınan alan ölçüsü birimi şüphesiz metrekaredir(m2).
Buradaki birim ifadelerinde “dek” kavramının 10 misli, “hek” kavramının 100 misli ve “kilo” kavramının 1 000 misline karşılık geldiğinin hatırlanması yararlıdır.
Bir büyük ölçekli haritadan alınan f¢ alan değeri ilgili haritanın ölçek faktörünün karesi (M2) ile çarpılırsa, bu bölgenin arazideki gerçek alan değeri bulunacaktır. Fakat böylece bulunacak alan, ilgili bölgenin eğik ziraat için kullanılabilir alanı değildir. Bu alan yatay düzleme indirgenmiş alandır. Bu anlamda kullanılabilir alan daha büyüktür. Bina vb. yapmak için ise yatay düzleme indirgenmiş alanın bilinmesi gerekir. Ayrıca haritadan alınan alan değeri, büyük ölçekli haritalarda en az ± 0,0225M2-0.04M2(mm2) arasında hatalı alınır. Örneklemek gerekirse 1: 1 000 ölçekli bir kadastro haritasından bir parselin alanı haritadan yapılan ölçmelerle hesaplanırsa, bu alan arazideki değerinden yaklaşık en az 0.05m2 az ya da çok bir değerde alınacaktır. Ölçek 1: 5 000 olsaydı bu hata değeri en az 1 m2 olurdu. Ölçek küçüldükçe projeksiyon deformasyonları da etkisini göstermeye başlayacağından gerçek alan değeri ile harita kullanılarak bulunacak alan değeri arasındaki fark çok daha fazla olacaktır.
Aşağıdaki tabloda illerimizin iki ayrı kamu kurumu tarafından verilmiş alan değerleri bulunmaktadır.
PLAKA
IL ADI
ALAN (km2, HGK)
ALAN (km2, DIE 1997)
1
Adana
14.256
17.253
2
Adıyaman
7.572
7.614
3
Afyon
14.532
14.230
SİMŞEK VE YILDIRIM NEDİR [5 Sayfa]

Şimşek; elektrik yüklü bir bulut ile diğer bir bulut arasındaki elektrik boşalmasıdır. Önceden tahmin edilmesi oldukça zordur. Fakat belli hava koşullarında meydana gelir. Yıldırım ise; bulut ile yeryüzü arasındaki elektrik boşalmaları olarak tanımlanır. Yıldırım, zigzaglı bir yol takip ederek kollar halinde aşağı doğru iner. Genellikle şiddetli bir yağmurla birlikte görülür. NASIL OLUŞUR? Yıldırım, hava iyi bir elektrik iletkeni olmadığından hemen gerçekleşmez. Yalıtılmış havanın direncini yenmek için pozitif ve negatif yükler arasında yeterli fark oluşuncaya kadar bekler. Atmosfer içerisinde bir yörüngede birkaç çift başlangıç çarpması oluşur ve ondan sonra buluttan yere doğru pozitif yüklü yıldırım takip eder. Isınan alçak hava, gelen soğuk bir ön cephe tarafından yukarı itilir ve bulutlar içindeki pozitif ve negatif yükler birbirinden ayrılır. Yüklerin bu ayrılması, bulutun tabanında toplanan negatif yüklerin, karadaki veya denizdeki pozitif yükleri çekmesine neden olur. Bu etkileşim gerçekleştiğinde ise; pozitif yük ışığın üçte biri hızla yukarı doğru fırlar ve neon parlaklığında bir ışık oluşur. Şimşek ve yıldırım, elektriksel direnci en küçük olan yolu izler ve arka arkaya 40’ın üzerinde zigzag çakışlardan oluşur. Yakında çakan şimşekler kuru ağaç dalları gibi çatallı görünüştedir. Bulut tepesinden stratosfere doğru boşalan şimşek ”Roket Şimşek” olarak adlandırılır. Şimşek saniyede 90.000 mil (144.810 km.) yani neredeyse yarı ışık hızıyla hareket eder ve bir şimşeği başlangıcından sonuna kadar izlemek zordur. Hemen hemen aynı anda başlar ve sona erer. Gürleme sesi ise 3 saniyede yaklaşık 1 km. (5 saniyede 1 mil) hareket eder. Şimşek sesten 100.000 defa daha hızlıdır. Gök gürültüsünün şimşek görüldükten sonra işitilmesinin sebebi de bundandır. Bu nedenle şimşek çakması görüldüğünde, gürültüyü duymadan önce saniyeleri sayarak, fırtınanın kabaca ne kadar uzaklıkta olduğu tahmin edilebilir. Bilindiği gibi, insan yaşamını tehdit eden doğa afetlerinden biri de yıldırım çarpmasıdır. Bu tehlike günümüzde giderek artan bir ivme kazanmaktadır. Yıldırım çarpmalarının çoğu açık alanlarda gerçekleşmektedir. Konutlardaki yıldırım çarpmaları ise daha çok telefon görüşmeleri sırasında yaşanmaktadır. Yıldırım çarpmaları çoğunlukla ölümle veya sakat kalmayla sonuçlandığı gibi işitme kaybı, yanma ve şiddetli elektrik çarpması da diğer etkileri arasında yer almaktadır. Dünyanın şimşek başkenti FLORİDA olarak bilinmektedir. ABD’de her yıl 800’ü aşkın insan yıldırım çarpması sonucu hayatını kaybetmektedir. Ülkemizde de yılda tahminen 100’ü aşkın kişi yıldırım çarpmaları sonucu ölmektedir. Özellikle Karadeniz Bölgesi şimşekleri, yıldırımları ve gök gürültüleri ile ünlüdür. Çok yeşil alana sahip olması ve bol yağmur alan bölge olması, Karadeniz’i ülkemizin yıldırım ve şimşek bölgelerinden biri haline getirmiştir. Bunu Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri izlemektedir. ÖZELLİKLERİ NELERDİR? * Yıldırımın elektrik akımı olduğu 1752 yılında Ben FRANKLİN tarafından keşfedilmiştir. * Yüksek binalar büyük akımların toprağa güvenlikle geçişini sağlayan paratonerlerle yıldırımdan korunurlar. Yıldırımsavar diye de adlandırılan paratoneri FRANKLİN icat etmiştir. * Çoğu yıldırım vakası yaz aylarında ve öğle ile ikindi arasında meydana gelir. * Ortalama bir şimşek çakışı, üç aydan daha fazla bir zaman için 100 wattlık bir ampulü yakabilir. * Yıldırım tarafından çarpılma ihtimali 600.000’de 1 olarak tahmin edilmektedir. * Bir şimşek çakmasıyla bunun yakınındaki hava 50.000 Fahrenhayt’a kadar ısınır ki, bu güneş yüzeyindeki sıcaklıktan üç kat daha fazladır. Hızı saniyede 90.000 mil’dir. Şimşeğin ortalama kalınlığı 1-2 inç (2,5-5 cm.) dır. * Yıldırım aynı yere birden fazla düşebilir. * Dünyada her yılın her saniyesinde yaklaşık 100 yıldırım çarpması meydana gelmektedir. * Şimşek sık sık sağanak yağışların dışında da çakabilir. * Kauçuk tabanlı ayakkabı ve lastik tekerlek çemberi yıldırımdan korunmayı sağlamaz. * Yıldırım çarpmasından ölme riski, maruz kalan her insan için 1:28.500’dür. * Yıldırım tarafından çarpılan her 10 kişiden 9’u hala yaşamaktadır. Fakat kurtulanların yaklaşık %25’i uzun vadede psikolojik ve fizyolojik etkilere maruz kalır. * Yıldırımın durdurabileceği veya önlenebileceğini söylemek yanlıştır. Tamamen fevri ve önceden bilinmeyen bir olaydır. * Şimşek, bitki yetişmesi için önemli olan nitrojen bileşikler üretir. İlk insanın ateş kaynağı olmuştur. * Ortalama şimşek