Linux Nedir, Nasıl Doğmuştur, Kurulum ve Kullanım Bilgileri

EGER İLGİ OLAN VARSA OKUSUN

1991 senesinde, 21 yaşındaki Finlandiya`lı Helsinki üniversitesi öğrencisi Linus Torvalds, üniversitedeki Unix işletim sistemi kurulu bilgisayarlara özenip bundan bir tane de evdeki bilgisayarında olsun istemiş. Unix işletim sistemleri fahiş fiyatlarla sadece büyük firmalara satıldığından Linus Torvalds, her programcı gibi kendi yazılımını kendisi yapmaya karar vermiş. Çok alçak gönüllü olan Linus Torvalds 5 ekim 1991`de bu işletim sisteminin kullanımını ve değiştirilip geliştirilmesini herkese ücretsiz olarak sunmuş. Bunun karşılığında ise yapılan değişikliklerin herkesle paylaşılmasını ve hiçkimsenin bu işletim sisteminden sırtından para kazanmamasını şart koşmuş. Ve işte bu penguen, aslında o günlerde çokda yeni olmayan, üniversite ağlarında kullanılan bir terimi, Open Source Software (Açık Kaynak Kodlu yazılım) hareketini herkesin duyabileceği kadar yaymıştır.
Aslında Linux denilen şey, başta Linus Torvalds olmak üzere 45 bin bilgisayar uzmanının üzerinde çalıştığı, şu an 2.5 sürümüne ulaşan işletim sistemi çekirdeğinden (kernel) başka birşey değildir. Bilgisayarın hafıza, dosya sistemi, ağ, donanım araçları ve çalışacak programlarla donanım arasındaki ilişkileri düzenleyen programa kernel denir. Fakat derlenmemiş bir çekirdeği kendi donanımımıza göre derlemek çok zor olduğundan ve sadece çekirdek ile hiçbir şey yapılamayacağından birçok firma, kurulum programı, sistem yönetim araçları ve birçok yardımcı programı Linux dağıtım paketi adı altında satmaktadır. Firmalar bu paketlerden sadece kendi geliştirdikleri programlar, CD, ambalaj, kitapcık ve dağıtım gibi şeyler için para taleb edebilirler, kernel için taleb edemezler. Bu nedenle bu paketlerin fiyatları 10 ila 40 dolar arasındadır. En çok kullanılanlar arasında Red Hat, Mandrake, Caldera Open, SuSE, Debian ve Slackware`in bulunduğu bu dağıtımların fiyatlarını bu adresten öğrenebilir ve sipariş edebilirsiniz. Ayrıca bu paketlerin çoğu internette ftp serverlarında download`a açıklardır, genelde 600 küsur megabayt yer tutan tüm paketi .iso (cd imaj) dosyası olarak tamamen ücretsiz indirip bir CD`ye yazıp (veya özel bir programla bu dosyayı açıp) kurabilirsiniz. Derlenmiş bir çekirdek boyutunun sadece 500kb. civarında olmasından dolayı, DLX, HAL91 Floppy, Tomsrtbt ve Yggdrasil gibi bir diskete bile sığabilecek Linux dağıtımları da vardır, tabi bu Linux`ların yapabilecekleri şeyler sınırlıdır.


Linux ilk olarak IBM PC uyumlu kişisel bilgisayarlarda geliştirilmiş olsada, Atari, Amiga ve Apple gibi Motorola 680x0 uyumlu, Sun Sparc işlemcili iş istasyonları ve Alpha, Mips, PowerPC(PPC) ve ARM gibi birçok sistemde çalışabilmektedir. Fakat hepsinin çekirdeği farklıdır. IBM uyumlu PC`lerden söz edecek olursak, 80386 ve üzeri(80486, 80586, Pentium, Pentium Pro ve türevi) işlemcili sistemlerde çalışabilir. Diğer donanım destekleri ise, 4Gb.`a kadar RAM, AT uyumlu diskler (IDE, EIDE, MFM, RLL, veya ESDI) ve SCSI harddiskler, IDE-ATAPI CD-Rom, birçok 10 ve 100 Mbit ethernet kartı ve ISDN, ATM, FDDI, SLIP, CSLIP, PPP ve son olarakda başta sound blaster uyumlu olmak üzere birçok ses kartı. IBM uyumlu PC(x86) için minimum konfigürasyon 386sx, 4mb Ram, 40mb harddisk boşluğu. Fakat grafik arayüzü kullanacak ve paketteki tüm programları kuracaksanız 32mb Ram ve 1,5 - 2.0Gb. harddisk boşluğu.
Linux, bütün Unix türevi sistemler ve Dos gibi komut istemcisinden çalışır ve bütün amacı bilgisayarın kaynaklarını isteyen programa, diğer programların işlem ve hafıza alanlarına karışmayacak şekilde vermektir. Yani Linux`un Microsoft Windows gibi standart bir grafik kullanıcı arabirimi yoktur. Linux`u, Windows gibi grafik arayüzüyle kullanabilmek için; bilgisayarın grafik kaynaklarını kullanan, masaüstü oluşturan ve birden fazla program penceresini yönetebilen bir programa ihtiyaç vardır. Bu işleri yapan programlara Window Manager (Pencere Yönetici), grafik ortama ise X Window kısaca X denir. Özetlemek gerekirse fare kullanarak pencerelere hükmettiğimiz ortam Unix ve Linux için bir programdır. Bu nedenle birçok ücretsiz pencere yöneticisinden istediğimizi kullanabiliriz, yani diğerlerindeki gibi aynı görüntüye mahkum olmak yok...
En çok tercih edilen pencere yöneticileri KDE, Gnome, WindowMaker, XFree, FluxBox, TWM`dir. Linux`u komut satırından kullanabilmemiz içinde aynı şekil bir programa ihtiyaç vardır. Bu programlara ise Shell (kabuk - kabuklu deniz hayvanalarının kabuğuna verilen ad) denir. En gözde kabuk BASH`dır (Bourne Again Shell). Aslında buraya kadar anlatılan şeyler kesinlikle bilinmesi gereken şeyler değildir. Yani Linux ile tanışmak için yapmanız gereken tek şey, bir Linux dağıtım paketi alıp, grafik arayüzü ve kullanamayacağınız kadar programla bilikle bir sihirbaz yardımıyla işletim sisteminizi kurmaktır. Öte yandan Linux`u işlevsel ve sorunsuz kullanabilmeniz için bu bilgilere ihtiyacınız var. Ayrıca bilgi güçtür ve paylaşılmaksızın hiçbir anlamı yoktur. Kim ölmüş fazla bilgiden, öğrenmeye devam...

Linux Nedir, Nasıl Doğmuştur, Kurulum ve Kullanım Bilgileri - 2

Linux`un dosya sistemide diğerlerinden farklıdır. Windows ve Dos gibi FAT dosya sistemini kullanmaz, ext2 adı verilen daha gelişkin bir dosya sistemi kullanır. Bu dosya sisteminde FAT`de olduğu gibi dosya sayısı fazlalaşınca sistemi yavaşlatmaz. Windows 9x`in, Windows NT/2000 bölümlerini göremediği gibi, tüm Windows`larda Linux bölümlerini göremez. Ama Linux; Windows, IBM OS/2 ve Unix gibi birçok formatı tanır. Linux`da, komut satırında veya grafik ortamda bir dosyaya 256 karaktere kadar isim atayabilirsiniz. Bu ismin içinde, klavyedeki * ve ? işaretleri hariç tüm karakterler yeralabilir. Ayrıca Linux`da büyük-küçük harf ayrımı da vardır. Yani Linux açısından aynı dizinde bulunan Dosya.txt ve dosya.txt iki ayrı dosyadır.
Unix ve Linux, MacOS ve Windows`tan farklı olarak; disk, disket ve CD-Rom gibi sürücüleri birer dosya olarak bilir, görür ve kullanır. Bu dosyaların hepsi root (kök) dizininde durur. Kök dizini / işaretiyle gösterilir. Disk, disket ve CD-Rom`u Linux`un görebilmesi için / kök dizinine bağlanması (mount edilmesi) gerekir. Ancak bu şekilde bu ortamlardaki bilgiler okunup-yazılabilir. İşiniz bittiğinde de (mesela disketi veya CD`yi çıkarmadan evvel) / kök dizininden ayrılması (umount edilmesi) gerekir. Mesela A: harfiyle bildiğimiz disket sürücüye (floppy) bir disket yerleştirdiğinizi düşünün. Bu diskettekileri görebilmeniz için komut isteminde (Terminal, konsol) mount /dev/fd0 /mnt yazmanız gerekmektedir, çıkarmadan önceyse umount /dev/fd0 . Öte yandan Linux`u grafik ortamda kullanıyorsanız yapmanız gereken sadece masaüstündeki disket veya CD-Rom simgesini tıklamak. Şimdi dilerseniz Linux`un sürücüleri ve içinde oluşturulmuş partisyonları (bölümleri) nasıl tanıdığı öğrenelim.
/dev/hda : Birinci IDE portuna master(efendi) olarak bağlı sabit disk
/dev/hda1 : Aynı sürücüdeki ilk partisyon ( C: )
/dev/hda2 : Aynı sürücüdeki ikinci partisyon ( D: )
/dev/hda3 : Aynı sürücüdeki üçüncü partisyon ( E: )
/dev/hdb : Birinci IDE portuna slave(köle) olarak bağlı sabit disk
/dev/hdb1 : Aynı sürücüdeki ilk partisyon
/dev/hdc : İkinci IDE portuna master(efendi) olarak bağlı sabit disk
/dev/hdd : İkinci IDE portuna slave(köle) olarak bağlı sabit disk
/dev/sda : Birinci SCSI sabit disk (SCSI`de maste-slave ayrımı yoktur)
/dev/sdb : İkinci SCSI sabit disk
/dev/cdrom : CD-Rom sürücü
/dev/fd0 : İlk disket sürücü ( A: )
/dev/fd1 : İkinci disket sürücü ( B: )
Disket sürücüyü Linux`a tanıttığımız komutu inceliyecek olursak. mount /dev/fd0 /mnt/disket -t vfat İlk olarak programın ismi (mount) sonra parametreler, bağlayacağımız sürücü (/dev/fd0), bağlayacağımız dizin (/mnt/disket , veya istediğiniz bir başka dizin) ve diskette kullanılan dosya sistemi yani format (-t vfat veya -t ext2). Her bağlama (mount) işlemini farklı dizinlere yapmayı unutmayın.
Linux`u diğer işletim sistemlerinizle beraber aynı harddiskte kullanabilirsiniz. Linux yanında Lilo(LInux LOader, Linux yükleyici) gibi, açılışta istediğiniz sistemi seçebileceğiniz bir programla gelir. Lilo gibi programlara boot manager programlar denir ve bu programlar kendini diskin ilk sektörüne (MBR - Master Boot Record) yazar. İlk olarak bu program yüklenir ve ilk partisyon formatlansa bile silinmez. Bu programı sadece mbr`ye ulaşabilen Fdisk gibi bir program silebilir. Bunun için sistemi Windows açılış disketi ile açıp fdisk /mbr yazmalısınız. Bu komut sadece mbr`yi siler ve partisyondaki bilgilere dokunmaz, ama Lilo olmaksızın Linux`u harddiskten açamazsınız.
Linux Nedir, Nasıl Doğmuştur, Kurulum ve Kullanım Bilgileri - 3
Bu kadar ön bilgiden sonra sanırım kuruluma geçebiliriz. Kurulumda kullanılan dağıtım, Red Hat tabanına dayalı Türk yapımı Gelecek Linux 1.0`dır. Ret Hat Linux ile tamamen aynıdır ve diğer Linux paketleride çok farklı değildir. Burada anlatılacak bilgilerle eğer diskinizde boş partisyon varsa, diskinde yüklü olan Windows`u ve diğer bilgileri silmeden Linux`u kurabilirsiniz. Eğer diskinizde boş partisyon yoksa veya hiç partisyon yoksa Fdisk ile diskinizdeki tüm verileri kaybederek bölümler oluşturabilirsiniz. Diskinizdeki verileri kaybetmek istemiyorsanız, önce disk birleştirici ile diskinizdeki verileri diskin baş tarafına toplayın sonra, dostan çalışan ücretsiz Fips veya windows`tan çalışan ücretli Partition Magic programları ile yeni bölümler oluşturun. Fakat bu programları kullanmak biraz uzmanlık ister, yanlış kullanımda diskinizdeki veriler silinebilir, bu nedenle tam yedek almayı unutmayın. Birazdan anlatılacak bilgilerin yanlış uygulanması sonucu doğabilecek sorunlardan tamamiyle siz sorumlusunuz.
Aslında Linux bir FAT bölümüne, hatta bu bölümdeki bilgileri silmeden kurulabilir. Bu durumda belirttiğiniz büyüklüğünde bir dosya oluşturularak bu dosya sanal harddisk olarak kullanılır ama bu Linux`u çok fazla yavaşlatacağından önerilmez. Bu konuya kurulum sırasında tekrar değineceğim.
Boş ve yeteri kadar büyük bir bölüm oluşturdunuz varsayalım. Linux diğer işletim sistemleri gibi sanal bellek için Takas Dosyasını (swap) sistemle aynı bölümde tutmaz. Swap için de bir bölüm ayırmamız gerekiyor. 60mb. yeterli olacaktır ama 16 ila 127mb. arasında bir değer verebilirsiniz, ne kadar fazla o kadar aynı anda çalışan program sayısı demektir. Bu işi kurulum sırasında yapacağız.
Bilgisayarınız CD-Rom`dan boot edecek (açılacak) şekilde ayarlanabiliyorsa, Linux CD`sini takıp reset atmanız kur programının çalışması için yeterli. Fakat sisteminiz CD-Rom`dan boot edemeyecek kadar eskiyse Linux açılış disketi oluşturmalısınız. Bunun için Windows`da iken Linux CD`sini takın ve rawrite.exe adlı programı aratın. Ayrıca CD`nin ilk dizinde veya images dizininde acilis.img veya boot.img dosyaları olmalı orada değilse bu dosyalarıda aratın. İki dosyayıda bulduktan sonra bunları diskinizde istediğiniz bir yere kopyalayın(mesela C: sürücüye)

Start menüden bir Dos penceresi(komut istemi) açın ve buraya c:
awrite.exe yazarak c: dizinindeki rawrite.exe programını çalıştırın. Ekranda "Enter disk image source file name:" yazısı belirecektir. Siz diskete yazılacak imaj dosyasının ismini, yani kopyaladığınız diğer dosyanın ismini girin. (mesela c:acilis.img) Dosyanın ismi doğruysa "Enter target diskette drive:" yazısı çıkacak, boş bir disketi sürücüye yerleştirip A yazın enter`a basın ve çıkan uyarıya da enter`a basıp cevap verin. Diskete kopyalama işi bitince CD`yi de takıp bu disket ile bilgisayarınızı boot edin. (reset atın)
Disketten veya CD`den sistemi açtıktan sonra karşınıza birkaç seçenek çıkacaktır, siz normal kurulum için sadece enter`a basın. Loading yazarak yükleme yapılacak ve sonra ekran sisteminiz hakkında bir yığın bilgi ile dolacaktır. Bu aşamadan sonra kurulum dosyalarının nerede olduğuna soran bir dialog penceresi çıkacak buradan cdrom, ftp, http, sabit disk veya dosyalar nerede ise (kurulum Network ağına bağlı başka bir bilgisayardan veya internetten de yapılabilir) onu seçip enter`a basın. Daha sonra dil ve klavye seçimi ekranları gelecek ve kurulum devam edecektir. Kurulum buralara kadar gelemiyor ve belli bir yerden sonra bilgisayar resetleniyorsa, ekran kartınız yüzünden grafik arayüzü yüklenemiyor demektir. Bu durumda ilk açılış ekranındaki seçenekleri enter`layıp geçmeyin ve buradaki seçenekleri deneyin. Mesela Gelecek Linux`da metin veya text yazıp enter`a basın. Bu şekilde resimlerdeki örnekler gibi kuruluma devam edilecektir. Başka bir Linux paketi kuruyorsanız muhakkak bunun gibi bir seçenek vardır. Ama bu grafik kartı sorunu pek karşılaşılan bir durum değildir.
Sorunsuz devam ettiğinizi varsayalım... Dil ve klavye seçimi ekranlarını geçtikten sonra kurulum tipi sorulacak. Sunucu, iş istasyonu ve özel seçeneklerinden istediğinizi seçin. (iş istasyonu önerilir) Kurulum mu güncelleme mi ? sorusunu kurulumu seçerek cevaplayın. Şimdi disk bölümlemek için size araçlar sunması lazım buradan Disk Druid`seçin. Seçim ekranı çıkmasabile bu program çalışacaktır. Programın aşağıdaki gibi olması lazım.

Resimleri büyütmek için üzerine tıklayın
Kimileriniz bu görüntüleri nasıl yakaladığımı merak edebilir. Öyle ya hiçbir işletim sistemi çalışmazken bu görüntüler ancak fotograf makinesi ile çekilerek alınabilir. (ama bu kadar temiz olamaz) Bu görüntüleri Windows altında çalışan Sanal PC Emulatorü VMware ile aldım. Linux`u kurmaktan korkanlar burada kullanımını anlattığım VMware Emulatorünü kullanarak sanal bir Linux ile ilk denemelerini yapabilirler.
Linux Nedir, Nasıl Doğmuştur, Kurulum ve Kullanım Bilgileri - 4
Ö nceki sayfadaki resimlerde 512mb`lık Fat 16 formatlı iki parçaya ayrılmış, 1Gb`lık bir disk görüyorsunuz. Bu bölümlerin üzerinde, alttaki seçenekleri kullanarak ekleme, değiştirme ve silme işlemleri yapabilirsiniz. Tüm oluşan değişiklikleri göreceğiniz yer yine burasıdır. Gördüğünüz gibi ilk bölüm /dev/hda1, ikinci bölüm uzatılmış bölümde mantıksal sürücü olduğu için /dev/hda5 yani beşden başlıyor. Boş bir bölüm ayırmışsanız ve o bölümü burada boyutuna bakarak kesin olarak tayin edebiliyorsanız devam etmenizde sakınca yok demektir. Şimdi bu programda Linux için ayırdığınız bölümü seçip alttaki sil seçeneğine ok tuşlarıyla gelin ve enter`a basın emin olup olmadığınız sorulacak evet deyin. Artık sildiğiniz bölüm kadar boş alanınız var. Bu alana istediğiniz kadar bölüm oluşturabilirsiniz.
Y ukarıdaki resimdeki örnekten yola çıkarak ilk bölümde windows olduğunu varsayalım ve ikinci bölümümüz Linux için boşaltılmış, ve bu bölümü demin anlattığım şekilde sildik. Yani şimdi 512mb`lık boş alanımız var. İlk olarak 60mb`lık bir swap bölümü oluşturalım. Programın altındaki seçeneklerden "Ekle"yi seçiyoruz yine bir dialog penceresi çıkıyor.(Resim 2) Burada "Boy (Mbayt)" kısmına 60 yazıyoruz, altındaki "boş alanları kullan" kutucuğunu aralık tuşuna basarak işaretliyoruz ve sol taraftaki "tip" seçeneklerinden Linux swap`ı seçip tamam`ı tıklıyoruz. Bunun sonucunda 60mb`lık swap alanını ana ekranda görüyor olmamız lazım.
S on olarak Linux`un kurulacağı bölümü oluşturacağız. Bunun için yine "Ekle"yi seçiyoruz. Bu sefer "bağlama noktası" kutucuğuna / işaretini koyuyoruz. Boy kısmına kalan disk boşluğumuzu yazıyoruz.(örneğimizde 450mb kaldı) Daha sonra altındaki "boş alanları kullan" kutucuğunu işaretliyoruz ve sol taraftaki "tip" seçeneklerinden Linux native` i seçiyoruz. Boş alandan fazla değer verirseniz error verecektir. Eğer bölümü formatlamadan, yani FAT olarak bırakıp Linux`u kuracaksanız, buradan o bölümü seçip "değiştiri" tıklayın ve "bağlama noktası" kutucuğuna / işaretini koyun. Linux`un, FAT bülümüne kurulduğunda yavaşlayacağı hatırlatılacak, bunu göze alıyorsanız evet deyin. Bu şekilde FAT bömlümünde diğer dosyalara dokunulmadan belittiğiniz büyüklükte iki dosya oluşturulur ve bu dosyalar sanal harddisk olarak kullanılır. Buraya kadar herşey yolunda gitmişse, oluşturduğumuz tüm bölümler ana ekranda gözüküyorsa artık tamam`ı tıklayabilirsiniz. Değişiklikleri kaydetmek isteyip istemediğiniz sorulacak evet deyin.
Ş imdi Linux için ayırdığımız bölümlerin biçimlendirileceği, (formatlanacağı) sorulacak. Eğer diskinizde bozuk sektör varsa buradaki "Hatalı disk blokları sınansın" seçeneğini işaretliyebilirsiniz, böylece bu kısımlar kullanılmayacaktır. Linux ağ ortamları için geliştirildiğinden sistemin ağda gözükmesi için bir isim vermelisiniz. Daha sonra fare, saat, şifre ve kullanıcı bilgilerinizi girin. Bu seçeneklerden sonra hangi paketleri kurmak istediğiniz sorulacaktır. Linux ile yeni tanışıyorsanız tüm paketleri kurmanızı öneririm, böylece tüm Linux programlarını tanıyabilirsiniz. Bir sonraki ekranda paketlerin bağımlılıkları hakkında soru sorulacak, burada "Gereklilikleri gözönüne alarak kur" seçeneğini işaretleyin, bu tüm paketlerin sorunsuz kurulmasını sağlayacaktır. Eğer ekran kartınız tanınmamışsa size bir seçim listesi sunacaktır. Bu listeden kartınızı bulup tamamı seçin. Eğer listede kartınızın markası veya çipseti (Nvidia, S3 gibi) yoksa en alttaki "Listede bulunmayan kart"ı seçin. Buradan VGA16`yı seçtiğinizde kuruluma standart ekran kartı olarak devam edilecektir, tekrar değiştirme şansınız her zaman var. Bundan sonra kurulum bölümlerin formatlanması ve paketlerin kurulmasıyla son buluyor. Kurulumun bitiminde başlangıç disketi oluşturmanız istenecektir. Bunu şiddetle tavsiye ederim çünkü boot programı yani Lilo yüklenememiş olabilir ve böyle bir durumda sizin başlangıç disketi hariç Linux`ü açabilmeniz olanaksızdır.
K urulum bitip bilgisayar resetlendiğinde bir defaya mahsus olarak swap partisyonu (sanal bellek) etkinleştirilecektir, bu işlem biraz uzun sürebilir. Yükleme tamamlandığında Linux dağıtımınıza göre komut isteminde veya grafik ekranda, kurulum sırasında girdiğiniz kullanıcı adı ve şifre bilgileri istenecektir. Linux`da en yetkili kullanıcı root`dur.(super user) Kurulumda sadece şifre girmişseniz kullanıcı adı olarak root yazmalısınız. Bu kimlikle tüm sisteme hükmedebilirsiniz. Daha sonra istediğiniz kadar kullanıcı oluşturup bunlara istediğin yetkileri verebilirsiniz. Komut isteminden grafik ortama(X Window) geçmek için yapmanız gereken startx komutunu girmektir. Eğer ekran kartı, monitör ve fare sürücüleri yüklenmişse X ortama bu komutla sorunsuz geçebilirsiniz.
B uraya kadar Linux`u tanıdık ve nasıl kuracağımızı öğrendik. Bir sonraki sayfada ise; kullanımı, içinde gelen araçları ve karşılaşılan sorunlarından bahsedeceğiz.
Linux Nedir, Nasıl Doğmuştur, Kurulum ve Kullanım Bilgileri - 5
L inux`u kurdunuz ve yanında yüzlerce inceleyemeyeceğiniz kadar programın geldiğini gördünüz. Bunlarda yetmiyorsa internette binlerce siteden yüzbinlerce ücretsiz program edinebilirsiniz. Linux`un en beğenilen programları arasında; internet browser programı Netscape, Microsoft Word rakibi Corel WordPerfect, Adobe Photoshop benzeri Gimp, Microsoft Office paketinin rakibi Star Office, Adobe illustrator rakibi KOffice ve daha niceleri üstelik bunların hepsi ücretsiz. Tabii Linux için profesyonel ücretli birçok program da var. Fakat Linux dağıtımın yanında gelen paketler sizi uzun bir süre idare edecektir. Şimdi kısaca karşılaşılan sorunlara ve yardımcı araçlara değinelim.
1) Lilo açılışta çıkmazsa
Linux`u kurdunuz ve sistemi resetlediniz, fakat açılışta windows yüklendi(tabi varsa), yani Lilo(Linux Lo ader, Linux yükleyici) açılış menüsü yüklenmedi. İşte açılış disketini kullanmanın tam zamanı, bu durumda Linux`u ancak disket sayesinde açabilirsiniz. Disket ile Linux`u boot ettiğinizde ekranda sisteminiz hakkında birçok bilgi belirecek, yükleme bitince kullanıcı adı ve şifre girmeniz istenecek. root ve kurulum sırasında girdiğiniz şifreyi girin. Komut istemindeyseniz sonunda karşınıza aşağı yukarı şöyle bir satır çıkmalı. (grafik ekranda iseniz bir konsol veya terminal açın)
[root@localhost /root]#
Burada kullanıcı adı, makine ismi ve bulunduğunuz dizin yazar. Buraya lilo yazıp entera basın "Added linux *" gibi bir yazı çıkarsa lilo mbr`ye yazıldı demektir, hemen komut isteminde reboot yazıp veya Ctrl + Alt + Del tuşlarına basıp sistemi yeniden başlatın eğer menü çıkarsa sorun yok. Eğer çıkmadıysa deneyeceğimiz birkaç yöntem daha var. İlk olarak, lilo ile ilgili ayarların bulunduğu /etc dizini altında bulunan lilo.conf dosyasında bir değişiklik yapalım. Eğer grafik ortamdaysanız /etc dizini altındaki lilo.conf dosyasını bulup tıklayın. Komut satırındaysanız pico veya bildiğiniz başka bir metin editörü varsa dosyayı onunla açın. pico ile açmak için pico /etc/lilo.conf yazın. Dosyayı bir metin editörü ile açtıktan sonra burada linear kelimesini bulup silin yerine lba32 yazın ve dosyayı kaydedin. (pico editöründen ctrl + x tuşlarına basıp çıkın ve yes diyerek kaydedin) Komut satırında tekrar lilo yazarak lilo`yu mbr`ye yazdırın.
Komut satırına lilo yazdıktan sonra "/etc/lilo.conf: No such file or directory" yazısı ile karşılaşırsanız dosya oluşturulmamış demektir. Bunun için linuxconf programını kullanabilirsiniz. Programı çalıştırmak için linuxconf yazmanız yeterli, program hem komut isteminde hem de grafik ortamda aynı şekil çalışmaktadır. Programda lilo`yu düzenlemek için "boot mode" oradan "Lilo" yolunu izleyerek buradaki seçeneklerden lilo menüsünün tüm seçeneklerini değiştirebilirsiniz. Yaptığınız ayarları kaydedip çıkan mesajları evet diyerek cevaplayın, en son komut satırında lilo yazarak lilo`yu mbr`ye yazdırın.
2) Linux grafik ortama geçmezse
Linux yüklendikten sonra komut ekranında startx yazdığınız ve fare imleci olan, siyah-beyaz bir ekran, birkaç saniye kadar gözüküp gitti ve yine birçok error ile dolu komut istemine düştünüz. Sorun büyük ihtimalle ekran kartı, monitör veya fare gibi donanımların tanınamamasından kaynaklanıyor. Komut istemine setup yazarak çalıştırabileceğiniz setup programı ile ekran kartı, monitör, fare, klavye ve ethernet kartı gibi donanımları teker teker sisteme tanıtabilirsiniz. Bu programları çalıştırmak için bulunduğu dizine gitmenize gerek yok, her dizinden çalıştırılabilir. Ayrıca sadece ekran kartı için Xconfigurator(büyük-küçük harflere dikkat), fare için mouseconfig, ses karı için sndconfig gibi programları kullanabilirsiniz. Bu programlar otomatik olarak, tak ve kullan (PnP) donanımlarınızı tanıyacaktır. Fakat her ihtamale karşı ekran kartı, ses kartı ve monitörünüzün marka model ve teknik özelliklerini edinin. Özellikle monitörünüze zarar vermemek için çıkabileceği maksimum çözünürlük ve tazeleme frekanslarını bir yere not edin. Ekran kartınızın teknik özelliklerini öğrenmek için Linux`de SuperProbe programını kullanabilirsiniz. SuperProbe bilgisayarı kilitlerse SuperProbe -no16 veya SuperProbe -noprobe komutlarını deneyin. SuperProbe şöyle bir çıktı vericek, bunun anlamı S3 marka 2mb. lık ekran kartınız olduğudur.
# SuperProbe
First video: Super-VGA
Chipset: S3 Trio64V2/DX (PCI Probed)
Memory: 2048 Kbytes
RAMDAC: Generic 8-bit pseudo-color DAC
3) Xconfigurator Programının Kullanılışı :
Xconfigurator programını, komut isteminde Xconfigurator(büyük-küçük harflere dikkat) yazarak çalıştırabilirsiniz. Program ilk olarak bir bilgi ekranı sunacaktır, bunu tamam diyerek geçin. Sonraki ekranda, ekran kartınızı seçmeniz için bir liste gelecek, bu listede kartınız varsa seçip, monitör seçimi ekranına geçebilirsiniz. Yoksa, listenin en altındaki "Listede bulunmayan Kart" seçeneğini seçin. Sonraki ekranda Standard VGA anlamına gelen "XF86_VGA16" yı seçince sizde mönitör seçimi ekranına geçebilirsiniz.

Resimleri büyütmek için üzerine tıklayın
Bu listeden mönitörünüzü seçin, yoksa "kendim gireceğim" ve "Standard VGA" mönitör seçeneklerini seçin. Sonraki ekranda mönitörünüzün dikey tazeleme oranını (dikkat, bu bilgiyi kitapcığından edinin); bir sonraki ekranda ekran kartınızın ram miktarını ve bir sonraki ekranda "Clockchip ayarı yapılmasını" seçin. Son ekranda ise X ortamının çalıştırılmasını isteyip istemediğiniz sorulacak, ayarların doğruluğu için çalıştırın. Eğer yaptığınız ayarlar doğruysa X ortama geçilecek ve sizin görüp görmediğiniz sorulacak, fare ile tamamı kıtlayın. Böylece işlem sona ermiş oluyor, komut istemine startx yazarak X Window ortama geçebilirsiniz.
4) Diskteki diğer partisyonları Linux`a göstermek
Linux sadece kurulu olduğu partisyonu / kök dizini olarak bağlar ve kullanır, diğerlerini aksi söylenmediği sürece görmez ve kullanmaz. Partisyon ext2 formatlı linux bölümü bile olsa bunun / kök dizinine bağlanması (mount edilmesi) gerekir. Bağlanacak diskler genelde /mnt dizini altına konur, bunun özel bir nedeni yoktur siz istediğiniz yere bağlayabilirsiniz. İlk partisyonda FAT dosya sistemiyle kurulu Windows 9x (genelde C: sürücüde olur) linux`a şu komut ile tanıtılır. (# işaretleri hariç)
# mkdir /mnt/windows
ilk olarak mkdir ile /mnt altında windows adında bir dizin oluşturuyoruz
# mount /dev/hda1 /mnt/windows -t vfat
sonra da oluşturduğumuz windows dizinine, ilk sabit diskin ilk partisyonunu bağlıyoruz. Komutu inceleyecek olursak, ilk olarak programın ismi (mount) sonra parametreler, bağlayacağımız sürücü (/dev/hda1), bağlayacağımız dizin (/mnt/windows) ve partisyonda kullanılan dosya sistemi yani format (FAT için -t vfat, ext2 için -t ext2, cdrom için -t iso9660). Her bağlama (mount) işlemini farklı dizinlere yapmayı unutmayın. Linux`un disk, disket ve cd-rom sürücüleri nasıl adlandırdığına bu sayfada değinmiştik. Mount edeceğiniz sürücünün adına buradan bakıp örnekteki /dev/hda1 kısmını kendi bağlayacağınız sürücülere göre değiştirmelisiniz.
Linux Nedir, Nasıl Doğmuştur, Kurulum ve Kullanım Bilgileri - 6
5) Komut satırından neler yapılır
Linux, komut isteminden herşey yönetebilinecek şekilde tasarlanmıştır. Aşağıda Dos`a karşılık gelen ve Dos`ta karşılığı bulunmayan önemli komutları görüyorsunuz.
ANLAMLARI DOS LINUX
Dosya özniteliklerini değiştirir attrib chmod
Dizin değiştir cd cd
Kopyala copy cp
Sil del rm
Dizindeki dosya ve dizinleri listeler dir ls (LS)
Komut yankısı echo echo
Dosya editörü edit vi
Arama find grep
Yardım help x man x
Dizin oluştur md veya mkdir mkdir
Taşı move mv
Dizin siler rmdir ve deltree rmdir
İçerik görüntüleyici type cat x
Çalıştırılabilir dosyaların yerini gösteren değişken PATH PATH
DOS`TA KATŞILIĞI OLMAYAN KOMUTLAR
Halihazırdaki dizini gösterir .
Önceki dizini gösterir ..
Aktif kullanıcının ev dizini ~
Bir dosyanın sahiplik durumunu değiştirir chown
Dosyanın başından birkaç satır gösterir head
Dosyanın sonundan birkaç satır gösterir tail
Dosyadaki yazım hatalarını arar ispell
Kullanıcı şifresini değiştirir passwd
Dosyayı yazdırır pr
O an çalışan işlemleri listeler ps
Kullanıcıyı Super User(bilgisayar yönetici) yapar su
İçi boş bir dosya oluşturur touch
Oturum hakkındaki ad, saat, tarih bilgilerini listeler whoami
Çalışan bir programı keser(komut satırına düşürür) ctrl + c tuşları
İçinde "kelime" geçen tüm kılavuz sayfalarını tarar apropos<kelime>
Kabuk değiştir chsh
Altında çalışılan kabuk SHELL
İki dosya ya da dizin arasında sembolik bağ kurar in

Bu tablo size Linux kullanırken çok yardımcı olacaktır. Bir program hakkında bilgi edinmek istediğinizde man dökümanlarından yararlanabilirsiniz. Bilgi edinmek istediğiniz programın başına man yazmanız yeterli, örneğin man SuperProbe gibi.
6) Linux`de bulunan değerli araçlar
Komut istemine setup yazarak çalıştırabileceğiniz setup programı ile ekran kartı, monitör, fare, klavye ve ethernet kartı gibi donanımları teker teker sisteme tanıtabilirsiniz.
Hem komut isteminde hem de grafik ortamda aynı şekilde çalışan linuxconf programıyla, Lilo açılış menüsüne yeni seçenekler ekleyip düzenlemekten, sürücülerinizi otomatik mount etmeye ve yeni kullanıcılar eklemeye kadar birçok sistem özelliğini yönetebilirsiniz.
Windows gibi Linux`de, yavaş sabit diski daha az kullanmak için, fazla ihtiyaç duyulan dosyaları Ram`de cache eder(disk önbelleği). Sistem kapatıldığında veya resetlendiğinde bu Ram`deki bilgiler diskteki yerlerine yazılır, fakat sistem kilitlenirse veya elektrikler kesilirse bu bilgiler yazılamadığından diskteki dosyalar zarar görebilir. Böyle bir durumda windows`ta ScanDisk, Linux`da ise fsck adlı bir program çalışır. Fakat bu program ScanDisk gibi ayrı bir ekranda çalışmaz, Linux` un yüklendiği sırada diski kontrol eder ve gerekirse onarır. Siz istediğiniz zaman komut isteminde fsck -y /dev/hda5 yazarak sürücülerinizi tarayabilirsiniz. /dev/hda5 yerine istediğiniz sürücü ve partisyonları yazabilirsiniz. Kullanılışı ve parametreleri hakkındaki bilgileri man komutuyla öğrenebilirsiniz.
vmstat ve procinfo programlarıyla sistemde o anda çalışan programların CPU ve RAM kullanımları, IO (in-out, giriş-çıkış) darboğazları, Ram ve sanal belleğin kullanım oranlarına kadar birçok sistem kaynağı hakkında detaylı bilgi edinebilirsiniz.
T oplam 6 sayfadan oluşan bu yazıda, sizlere Linux`u az çok kullanabilecek kadar bilgi sunmaya çalıştık. Sizde kullandıkça, paylaşım ile oluşan bu işletim sisteminin, ne kadar kullanışlı, sevimli ve istiklarlı olduğunu anlayacaksınız. Unutmayın 'bilgisayar bilmek' Microsoft Windows bilmek değildir; bilgisayar bilmek, Linux, Unix, Dos, OS/2, MacOS, AmigaOS, Workbench, vs. bilmektir; bilgisayar bilmek, bilgisayarın çalışma mantığını bilmek, donanımları hakkında ayrıntılı bilgiye sahip olmak, bir çırpıda dağıtıp birleştirebilme ve en büyük sorunun dahi üstesinden gelebilmektir. Yazı hakkındaki yorumlarınızı, eksin yanlarını ve diğer sorularınızı Mesaj Panolarına yazabilirsiniz, böylece bu konulara sonraki yazılarda yer verilir.