İslamiyet Öncesi Türk Tarihi

İslamiyet Öncesi Türk Tarihi
Hunlarla Çinlilerin, İpek Yolu hâkimiyetinden dolayı yıllarca savaşmaları, "iktisadi hedeflerin siyasi eğilimlere yön verdiği" yargısını kanıtlar.

Uygurlardan kalma hukuk metinlerinde kullanılan bazı kavramların günümüz Türk hukukunda da yer alması, Türk kültüründeki süreklilik olgusuyla açıklanabilir.

Uygurların, kendilerinden önceki Türk topluluklarından farklı olarak yerleşik bir hayat yaşadıkları, kalıcı mimari eserler yapmalarına bakılarak kanıtlanabilir.

Eski Türk şehirlerinde farklı dinlere ait mabetlerin yan yana bulunması, Türklerin din konusundaki hoşgörüsünü kanıtlar.

Türk hükümdarların, Kurultay'da alınan kararlar bağlayıcı olmamasına rağmen, bu kararların dışına çıkmamaya özen göstermeleri, hükümdarların demokratik bir tutum içinde olduklarını gösterir.

Uygurların, değişik din ve kültürlerden aldıkları öğeleri Türkçe kavramlarla karşılamaları, "ulusal bilince" sahip oldukları yargısıyla açıklanabilir.

Eski Türklerde hapis cezalarının azlığı, "göçebe yaşam tarzının hukuk sistemi üzerindeki etkisi" temel alınarak açıklanabilir.

Moğolların, Türk dünyasını işgal ettikten sonra benliklerini kaybederek Türkleşmeleri, "zayıf kültürlerin zamanla güçlü kültürler içinde eridiği" yargısını doğular.

Türk devletlerinde, hükümdar öldükten sonra birçok hanedan mensubunun taht üzerinde hak iddia etmesi, Türklerdeki "egemenlik anlayışının" bir sonucudur.

Eski Türklerde bahar bayramının yaygınlığı, iktisadi hayatın büyük ölçüde hayvancılığa dayanmasıyla açıklanabilir.



İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ

Türkler'in anayurdu olan Orta Asya; doğuda Kingan Dağları, batıda Hazar Denizi, kuzeyde Si­birya, güneyde Hindikuş Dağları ile çevrili bölgedir.

TARİHTE TÜRK GÖÇLERİ: M.Ö.4000 yıllarında başlayan göçler yaklaşık 5000 yıl devam et­miştir. '

Göçlerin Sebepleri:

1. Kuraklık (en önemli sebep)

2. Salgın hayvan hastalıkları

3. Komşu devletlerin baskısı (Çin, Moğol vb.)

4. Otlak, mera arayışı

5. Türk boyları arasındaki mücadeleler

6. Nüfus artışı Göçlerin Sonuçları:

1. Yeni vatanlar bulunmuştur.

2. Birçok Türk devleti kurulmuştur.

3. Kültür etkileşimi sonucu medeniyete katkıda bulunmuşlardır.

4. Kalabalık nüfuslarla ve farklı dinlerle karşılaşan bazı Türk boyları benliklerini kaybetmişler­dir. (Macarlar, Bulgarlar gibi.)

5. Gittikleri bölgelerdeki topluluklara, hayvanları evcilleştirmeyi, tarım faaliyetlerini ve maden­ciliği öğretmişlerdir.

İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİ

1. ASYAHUNLARI:

* Bilinen ilk Türk devletidir.

* Bilinen ilk Türk hükümdarı Teoman'dır.

* Hun akınları karşısında çaresiz kalan Çinliler, Çin Seddi'ni yapmışlardır. (M.Ö.214)

* En parlak dönem Mete dönemidir. (M.Ö.209 - M.Ö.174)

* Orduda on'lu sistemi kurmuşlardır.

* Mete'nin ölümünden sonra zayıflayan devlet M.S.48'de ikiye ayrılır. Güney Hunları Çin ha­kimiyetine girerek Çin'le beraber Kuzey'e karşı mücadele etmiş, Kuzey Hunları ise bu mü­cadeleler sonucunda zayıflayarak yıkılmıştır. Çin esareti altına girmemek için batıya göç ederek Kavimler Göçü'ne sebep olmuşlardır.

· Milli duygular ortaya çıkmıştır.


Kavimler Göçü'nün Sonuçları (375):

* Roma İmparatorluğu ikiye ayrılmıştır. (395)

* Ortaçağ başlamıştır.

* Batı Roma yıkılmıştır. (476)

* Avrupa 100 yıl karışıklık içinde kalmıştır.

* Avrupa Hun Devleti kurulmuş (375) ve yıkılmıştır. (469)

* Feodalite (Derebeylik) rejimi ortaya çıkmıştır.

* Barbar kavimlerin karışması sonucu Avrupa'nın bugünkü etnik yapısı ortaya çıkmıştır.

* Barbar kavimler arasında Hıristiyanlık yayılmıştır.

* Skolâstik düşünce yayılmıştır.



2. AVRUPA (BATI) HUN DEVLETİ (375 - 469):

* Balamir öncülüğünde merkezi Macaristan olmak üzere 375'te kurulmuştur.

* Avrupa'da kurulan ilk Türk devletidir.

* En parlak dönem Atilla dönemidir. (434 - 453)

* Cihan hâkimiyetini düşünen Atilla önce Batı Roma ile iyi ilişkiler kurup, Bizans'ı mağlup ede­rek ağır vergiye bağlamış, sonra Batı Roma üzerine 2 sefer düzenlemiştir. 451 Galya, 452 Roma (İtalya) seferi.

* Atilla'nın ölümünden sonra (453) Barbar kavimlerin isyanları, iç karışıklıklar ve Bizans entri­kaları sonucu 469'da yıkılmıştır.

Not: Avrupa'nın siyasi hayatına yaklaşık 100 yıl yön vermişlerdir.



3. GÖKTÜRKLER (552 - 659):

* Bumin Kağan 552'de Avarlar'a son vererek merkezi Ötüken olmak üzere devletini kurmuş­tur.

* Türk adıyla kurulan ilk devlettir.

* Ülkenin batısını kardeşi İstemi Yabgu yönetmiştir.

* İstemi Yabgu İpek Yolu üzerinde hakimiyet kurabilmek için önce Sasaniler'le birleşerek Ak-hunlar'ı yıkmış, sonra Bizans'la ittifak yaparak Sasaniler'i yenmişlerdir.

* M u kan Kağan'dan sonra Çin entrikaları ve kardeş kavgaları sonucu Doğu - Batı olarak iki­ye ayrılmıştır. (582)

* 630'da Doğu, 659'da Batı Göktürkler Çin esaretine girmiştir.

Not-1: İlk Türk alfabesi Göktürkler'e aittir.

Not-2: Millet duygusu gelişmiştir.

Not-3: İslamiyet öncesi kurulun Türk devletlerinin en güçlüsüdür.



4. KUTLUK (II. GÖKTÜRK) DEVLETİ (681 - 745):

* Göktürkler'! Çin esaretinden kurtaran Kutluk (İlteriş) Kağan II. Göktürk Devleti'ni kurmuştur.

* Kardeşi Kapgan'dan sonra oğulları Bilge ve Kültigin tahta geçmiştir.

* Bilge vezir Tonyukuk da yönetimde etkilidir. Kutlukların en parlak dönemidir.

· Orhun Abideleri bu dönemde ortaya çıkmıştır. 745te Uygur, Kartuk ve Basmiller tarafından yıkılmıştır.

5. UYGURLAR (745 - 840):

* Türkler arasında en ileri medeniyete sahip olan Uygurlar'dır.

* Ancak hiçbir zaman diğer Türk devletleri kadar güçlü olamamışlardır. Çünkü'Maniheizm ve Budizm'i benimsedikleri için savaşçı özelliklerini kaybetmişlerdir.

* İlk kez yerleşik hayata geçen Uygurlar'dır.

* Kalıcı mimari eserler bırakmaya başlamışlar, Ordubalık, Beşbalık.gibi şehirler kurmuşlardır.

* Tarımda gelişmişler, su kanalları yapmışlardır.

* Matbaayı ve kağıdı kullanan ilk Türk devletidir.

* Kırgızlar tarafından 840'ta yıkılmışlardır.

* Sonraki dönemlerde Moğol devlet kademelerinde önemli görevler alarak Moğollar'ın Türk­leşmesinde etkili olmuşlardır.

DİĞER TÜRK DEVLET VE TOPLULUKLARI

1. Kırgızlar

2. Sabirler (Sabar, Sibir)

3. Hazarlar

4. Türgişler (Türgeşler)

5. Avarlar (Juan Juanlar, Aparlar)

6. Kartuklar

7. Peçenekler

8. Akhunlar (Eftalitler)

9. Bulgarlar

10. Macarlar

11. Kıpçaklar (Kumanlar)

12. Oğuzlar (Uzlar)

13. Kimekler

14. Başkırtlar (Başkurtlar)



İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRKLER'DE KÜLTÜR VE UYGARLIK

A) Devlet Yönetimi:

* Ülke hanedan üyelerinin ortak malıdır. (Osmanlı'ya kadar). Bu gelenek Türk devletlerinin kı­sa sürede yıkılmasının en önemli sebebi olmuştur. Boy beylerinden oluşan "Kurultay" ve Ha-kan'ın eşi "Hatun"da yönetimde etkilidir.

· Tudun (vali), Şad (vezir), Tiğin (şehzade), Tamgacı (mühürcü), Bitikçi (katip), Subaşı (ordu komutanı), Agılıg (hazine sorumlusu), Yargucu (yargıç).

B) Sosyal Yapı:

* Aile önemlidir. Aile, oba, oymak, boy, budun (millet) şeklinde bir yapılanma vardır.

* Kölelik yoktur. Toprağa bağlı değildirler.

· Atlı-göçebe kültürü hâkimdir.

C) Ekonomi:

* Geçim kaynağı hayvancılıktır. (Koyun, at).

* Tarım Uygurlar'la beraber başlamıştır.

* Ticarete önem vermişlerdir.

D) Hukuk:

* Sözlü hukuk vardır. (Töre)

* Kısas esasına dayalıdır.

E) Dil ve Edebiyat:

* Sözlü edebiyat gelişmiştir. Sav, sagu, koşuk ve destanlar görülür.

* Alper Tunga, Şu (Saka), Oğuz Kağan (Asya Hun), Ergenekon (Göktürk), Göç, Türeyiş (Uy­gur), Manas (Kırgız), Dede Korkut (Oğuz) destanları vardır.

* Orhun Abideleri ilk yazılı eserlerdir.

* Tarih boyunca Göktürk, Uygur, Arap ve Latin alfabeleri kullanılmıştır.

F) Mimari:

* Göçebe olunduğundan mimari gelişmemiştir. Uygurlar'm yerleşik hayata geçmeleriyle baş­lar.



G) Sanat:

* Taşınabilir özellik gösterir.

* Maden işlemeciliği, özellikle demircilikte ileridirler.

* Resim ve heykel yapımı, halı ve kilim dokumacılığı da görülür. H)

Din:

* Göktanrı inancı vardır. Din adamlarına Şaman (Kam, Baksi) denir. Devlet işlerinde etkili de­ğildirler. Yuğ denilen ölü gömme törenleri vardır. Kurganlarda mezarların başlarına Balbal denilen basit heykelcikler dikerler. Şamanizm inancı da görülür.

I) Ordu:

Askeri alanda dünyaya örnek olmuşlardır. Ordu millet özelliği görülür. Ordu hafif süvari birlikle­rinden oluşur. On'lu sistemi kurmuşlardır.