TEMEL İLK YARDIM

İnsan vücudu, dünya üzerindeki en karmaşık ve gelişmiş sistemlerden biridir. Beyin adı verilen organın emir, komuta ve kontrolünde işlevlerini yerine getirir. Fakat çok çeşitli nedenlerden dolayı, faaliyetlerinden bazılarını veya birçoğunu yerine getiremeyecek durumda kalabilir, zarar görebilir. Bu zararlar büyük bir yelpaze teşkil ederler ve bu yelpaze, vücudun kendi kendini tamir edebileceği sıyrıklar veya derin olmayan kesikler gibi zararlardan müdahaleye gerek kalabilecek hastalıklara ve en sonunda vücudun bütün faaliyetlerini durdurabileceği pozisyona kadar genişler. Günümüz tıp bilimi ve teknolojisi, oluşabilecek bir çok zararı ve hastalığı tedavi edebilecek durumda olmasına rağmen, bilinmeyenlerden ve insan fizyolojisinin karmaşıklığından dolayı bazı hastalıklara da henüz çözüm bulamamıştır. Yelpazenin kötü tarafına doğru yaklaşıldıkça, zarar gören insanlara yardım etmede zaman ve uzmanlık önem kazanır. Ciddi hastalıklara ve problemlere müdahale, gerekli malzemenin ve uzman kişilerin bulunduğu tıbbi merkezlerde yapılır. Fakat problem meydana geldiği andan tıbbi merkeze ulaşılana yada problem tedavi edilene kadar geçen sürede hastaya hemen müdahale edilmesi ve kontrol altında tutulması çok önemlidir. İşte bu süre içinde yapılabilecek bir takım prosedürlere İLK YARDIM denir.

İlk yardımda ana amaç, hastanın işlevini yitirmiş bazı hayati fonksiyonlarını tekrar çalıştırabilmek, çalıştırılamıyorsa bunları suni olarak teşkil etmek ve daha kötü bir duruma düşmesini engellemektir. Doğal olarak bütün bunların sağlanabilmesi için bir eğitim gerekmektedir. Günümüzde insanların genel bir ilk yardım eğitimi almaları şiddetle tavsiye edilmekte, hatta bazı iş kollarında zorunlu tutulmaktadır. Aksi takdirde bilinçsizce yapılan bir çok şey hastaya daha da zarar verecektir. Karada yaşamaya adapte olduğumuzdan dolayı sualtı dünyasında bulunmak, insan için doğal olmayan bir olaydır. Bir takım fazladan teknolojik aletleri kullanmadan kısıtlı derinliklerde, kısa süreler belki kalabiliriz ama orada devamlı yaşayamayız. Regülatörler ve tüpler gibi teknolojik aletler kullanılsa dahi, belki derinlikler ve zaman biraz daha artırılabilir, fakat yine de devamlı yaşam şu an için imkansızdır. Çünkü sualtı, karadan daha değişik bir ortamdır ve fiziksel kanunlar bu bize yabancı dünyada daha değişik işler. Bu da vücut fonksiyonlarımızı etkileyerek, hem psikolojik hem de fizyolojik problemlerin oluşmasına neden olur. Balıkadam olarak bizler, temel ilk yardım eğitiminin haricinde, sualtı fizyolojisi ve etkilerini iyice bilmeli ve bunların yaratabileceği problemler meydana gelirse doğru müdahalesini yapabilecek pozisyonda olmalıyız. Çünkü balıkadamlar tarafından tercih edilen iyi dalış bölgeleri ıssız yerler olabilir ve bir tıbbi merkeze ulaşmak veya yardımın oraya ulaşması zaman alabilir. Dalış ile ilgili hastalıkların ilk yardımı daha fazla bilgi ve malzemeyi içerir. Şiddetle tavsiye edilen bu eğitimi de almanızdır. Cankurtaran balıkadam olabilmek sadece ilk yardım bilgilerini değil, aynı zamanda sualtı tecrübesini ve yüksek kondisyonu da gerektirir. İlk yardımda zaman önemli bir faktör olduğundan dolayı, su üstü veya altında oluşabilecek problemlere acil olarak müdahale etmek hastanın durumu açısından büyük faydalar sağlayacaktır. Bu bölümde anlatılanların amacı ilk yardım eğitimi vermek değildir. Çünkü bu eğitim yetkili profesyonellerin kontrolü altında verilmeli ve uygulanmalıdır. Amaç, bu eğitimi almış olan insanlara yardımcı olmaya çalışmaktır.

Temel ilk yardım eğitimi alan kişiler “ilk yardım eğitimi al, hayat kurtar” tarzındaki sloganları ilk etapta yanlış algılamakta ve yardım ettikleri herkesi kurtarabileceklerini sanmaktadırlar. Halbuki kazazedenin problemine ve bu probleme ne kadar maruz kaldığına bağlı olarak mümkün olmayabilir de. Önemli olan, doğru reaksiyonu zamanında göstererek, kurtulabilecek insanlara yardım etmektir. Genel prensip, gerekli tıbbi yardım yapılana kadar, hastayı içinde bulunduğu problemden kurtarıp, ona daha iyi bir pozisyon yaratmak, eğer bu yapılamıyorsa en azından daha kötü bir duruma düşmesini engellemeye çalışmak olmalıdır.

İlk yardım yapan insanlar hata yapabilecekleri düşüncesiyle veya hastanın ölme riskinin olması dolayısıyla stres yaşarlar. Bu stres kurtarıcıyı kötü yönde etkiler. Eğitim, bilgi ve bunların unutulmaması için periyodik tekrarı, bu stresi minimuma indirir. İlk yardım yapılması gerekli bir durumda kurtarıcı, aşağıdaki faktörlere dikkat etmelidir:



1- İlk yardıma başlamadan önce hastaya yardım edebilecek daha yetkili birinin olup olmadığını öğrenmek, var ise ona asistanlık yapmak, yoksa hemen müdahaleye başlamak yerinde olacaktır.



2- İlk yardımda zaman ve doğru müdahale en önemli iki konuyu oluşturur. Zaman kaybı veya yanlış müdahale hastayı daha kötü bir pozisyona sokabilir.



3- Fiziksel sorunlar psikolojik problemleri de beraberinde getirir. Örneğin fiziksel olabilecek streslere müdahale edilmemesi, psikolojik streslerin oluşmasını sağlayabilir.



4- Bütün yaralı insanlar, fiziksel olduğu kadar, duygusal yardıma da ihtiyaç duyarlar. Bu yüzden kurtarıcının davranışları, hastaya yardım da edebilir, zarar da verebilir.



5- Hastaya yardım ederken, onun kendine yardım edildiğini bilmesi, endişesini azaltacak ve biraz daha rahatlamasını sağlayacaktır. Bu yüzden o kişiye yardım edebileceğinizi belirtmek ve yapılanları anlatmak çok faydalıdır.



6- Şuuru yerinde olmayan hastaların bile bazen duyabildiği ve olanları anlamaya çalıştığı saptanmıştır. Bu yüzden ne olursa olsun, hastaya olumlu yaklaşmak ve davranmak, ayrıca sizi duyabiliyormuş gibi onunla konuşmak önemlidir.



7- İlk yardımda önemli olan hastaya yardım edebilmektir. Onu daha kötü duruma sokabilecek şeyler asla yapılmamalıdır.



8- Genellikle ilk yardım yapılan hasta, çok gerekliyse hareket ettirilmelidir (Hastanın yangın mahallinden veya sudan çıkarılması gibi).



9- Bir hastalık veya kaza olayına yaklaşırken, kurtarıcı olarak kendinizi korumanız da önemlidir. Böyle of aylarda, elektrik kaçakları, kimyasal sızıntılar, oksijen yetersizliği gibi olabilecek problemlerden kendinizi sakınmalısınız.



10- Hastaya yardım ederken koruyucu eldivenler ve koruyucu bariyerler kullanmak, AİDS veya sanlık gibi infeksiyöz hastalıklardan, sizi korur. Bu yüzden aşırı dikkatli olunmalı ve ilk yardım çantasında yukarıdaki malzemelerden muhakkak bulundurulmalıdır



11- İlk yardım esnasında mümkün olduğu kadar çok bilginin toplanması (olayın nerede, nasıl, niçin ve ne zaman olduğu gibi) ve bunların yetkili mercilere iletilmesi gerekir. Ne kadar çok bilgi olursa işin uzmanları o kadar iyi yardım edebilirler.



12- Dalışla ilgili kazaların Çoğunun ilk yardımında (dekomprasyon hastalığı, gaz embolisi, boğulmaya yakın hal vs.) saf oksijen kullanılması gerekirken, diğer ilk yardımlarda oksijen kullanılmamalıdır.



13- İlk yardım çantasındaki ilaçların güncelliği ve malzemenin hijyeniği çok önemlidir. Sterilizasyonunu kaybetmiş malzeme ve kullanım zamanı geçmiş ilaçlar kontrol edilmeli ve değiştirilmelidir.



14- Medikal problemler işaretler ve semptomlarla tarif edilir. İşaretler, kurtarıcının görebildiği, duyabildiği, hissedebildiği bulgulardır. Semptomlar ise hastanın hissettikleridir. Değerlendirmede, hastayla konuşarak (eğer konuşabiliyorsa) işaret ve semptomları bir arada kontrol etmelidir.



15- Kurtarıcı ilk yardıma, tıbbi bir merkeze gidene, daha yetkili biri gelene veya bu işi yapamayacak duruma düşene kadar devam etmelidir.



Kazayı oluşturacak nedenleri bilerek, bu nedenlerin gerçekleşmesini önlemek, kazaların oluşmamasını sağlayan en etkili yöntemdir. Bu nedenle balıkadamlar için emniyetli dalış kurallarına uymak önem arz eder. Genellikle dalışla ilgili kazaların oluşmasının nedeni, bu kurallara uymamaktan, kişisel hatalardan veya umursamazlıktan kaynaklanır.

İLK YARDIMDA ÖNCELİKLER

İlk yardım yapılması gerekli her hangi bir hastayla karşılaşıldığında, yapılacakların önceliği önem taşımaktadır. Aynı zamanda ilk yardım için gereken malzemelerin bulunması ve bu malzemeleri kurtarıcının kullanabilmesi için gerekli eğitimi almış olması gerekmektedir. İlk yapılması gereken şey hayatı tehlikeye sokucu fonksiyonların kontrol edilmesi ve gerekiyorsa hemen müdahale edilmesidir. Unutulmamalıdır ki bu gibi durumlarda zaman çok kritiktir ve doğru müdahale yapılmalıdır. Gecikmeler veya yanlış uygulamalar hastayı daha da kötü duruma sokar. İlk olarak hayati fonksiyonların kontrolüne “ön değerlendirme” adı verilir. On değerlendirme sırasıyla aşağıdaki işlemleri içermektedir:



1- Uyarma:

Uyarmada hastanın omzuna vurularak yüksek sesle iyi olup olmadığı sorulmalıdır. Böylelikle hastanın kendinde olup olmadığı anlaşılabilir. Eğer hasta bilinçliyse ve konuşuyorsa bu işlemin yapılmasına gerek yoktur.







2- Solunum yolunun açılması:

Hasta bilinçsizse solunum yolunun açılması gerekir. En iyi yöntemlerden bir tanesi çeneyi çene kemiğinden tutarak yukarıya doğru kaldırmak ve alma hafifçe bastırmaktır. Bilinçsiz hastada dil duruş pozisyonu itibarıyla soluk borusunu bloke edebilir. Başın pozisyonunu değiştirilmesi dilin geride kalmasını ve ciğerlere giden solunum yolunun açılmasını sağlayacaktır.



3- Solunum kontrolü:

Solunum yolu açıldıktan sonra görerek. hissedere ve dinleyerek hastanın nefes alıp almadığı kontrol edilmelidir. Nefes sesinin dinlenmesi. nefesin yüzde hissedilmesi ve akciğer hareketinin gözlemlenmesi solunumun olup olmadığının tespitinde kullanılan metottur. Burnun önüne konan küçük bir aynanın üzerindeki buğulanmayı takip etmek de yardımcı olabilir. Hasta nefes almıyorsa derhal suni solunuma başlanmalıdır.



4- Dolaşım (nabız) kontrolü:

Solunumun ardından bilinçsiz bir hastanın nabzının düzenli olarak atıp atmadığı kontrol edilmelidir. Bu işlem 5 ila 10 saniye boyunca boyun bölgesindeki karotid arterden veya kasıklardan yapılabilir. Eğer nabız yoksa suni somumla birlikte yapay dolaşım da kalp masajıyla sağlanmalıdır.



5- Kanama kontrolü:

Hastanın nabzı atıyorsa ve nefes alıyorsa, ciddi kanamaların olup olmadığı araştırılmalı ve varsa kontrol altına alınmalıdır.



6- Şok tedavisi:

Nabzı atan ve nefes alan hastaya şok tedavisi uygulanmalıdır.

TANIMI :


Ani olarak hastalanan veya kazaya uğrayan kimseye anında, olay yerinde ve çevre imkanlarından yararlanılarak yapılan, tıbbi olmayan geçici müdahaleye İLKYARDIM denir.


İLKYARDIMDA AMAÇLAR :


1- Hayat kurtarmak

2- Durumunu korumak

3- Sakatlıkları önlemek


İLKYARDIMDA 6 SAFHA :



1- Tedbir (İlkyardımcının kendisinin ve kazazedenin güvenliğinin sağlanması)

2- Teşhis

3- Tedavi

4- Telekomünikasyon (haberleşme)

5- Triaj (öncelikli kazazedenin belirlenmesi)

6- Taşıma


İLKYARDIMCI da bulunması gereken özellikler :



1- Her zaman tedbirli olmalıdır

2- Soğukkanlılığını korumalıdır

3- Cesaret gösterilerinden ve emin olmadığı uygulamalardan kaçınmalıdır


İLKYARDIM da haberleşebilecek telefon numaraları :



0-232-2777333 DEÜ-Zehir Danışma Merkezi

0-800-3147900 Sağlık Bakanlığı, Zehir Danışma Merkezi, ücretsiz hat

110 İtfaiye

112 Ambulans

154 Trafik polisi

155 Polis imdat

156 Jandarma imdat



ECZADOLABInda bulundurulması gereken malzemeler



1- Üçgen sargı bezleri ( 1, 2 , 3 , 4)

2- Rulo sargı bezleri

3- Steril gazlı bezler

4- Flaster

5- Çengelli iğneler

6- Pamuk

7- Yara bandları

8- Antiseptik solüsyonlar (Batikon/Mersol 50 ml/100 ml )

9- Turnike lastiği *

10- İlkyardım rehberi

11- Ağrı kesici



İLKYARDIM ÇANTASInda yukarıdaki malzemelere ek olarak bulundurulacaklar :



12- Tebeşir

13- Makas

14- Cep feneri

15- Kağıt, kalem

16- Boyunluk (servikal kollar)



* Turnike lastiği gerekli değildir; onun yerine, üçgen sargı bezi, kravat veya herhangi bir kumaş parçasını kullanmak daha uygundur.



Solunum Sistemi, üst solunum yolu (ağız, burun, boğaz ) ve alt solunum yolundan ( larenks, trakea, bronşlar, akciğerler ) oluşmaktadır. Diyafragma, göğüs kafesi kasları ve yardımcı solunum kasları, solunumun düzenli olmasını sağlarlar

1.

Solumun Sistemi
2.

Suni Solunum
3.

Yabancı Cisim Tıkanmaları
4.

Suda Boğulma

SOLUNUM SİSTEMİ

Vücudu oluşturan tüm hücreler yaşamlarını sürdürmek için bir dizi kimyasal işlemler yaparlar, bu işlemlere METABOLİZMA denilmektedir. Metabolik işlemler esnasında her hücre oksijen ve glikoz kullanır; karbondioksit ile diğer atık maddeleri üretir:

( Glikoz ) C6H1206 + 6 O2 ® 6 CO2 + 6 H2O + Enerji

Görüldüğü gibi kimyasal işlemlerin olabilmesi için oksijene gereksinim vardır. Ayrıca hayati organlara ( kalp, beyin gibi ) birkaç dakika oksijen gitmediği takdirde hücrelerde hasar oluşmaktadır.

Soluduğumuz hava normalde % 21 oksijen, % 78 azot, % 1 oranında diğer gazları içermektedir. Biz soluduğumuz havada bulunan % 21 oranındaki oksijenin sadece % 5-6 sını kullanırız.

Oksijen yokluğunda görülebilecek sorunlar:

0 -1.dakikada kardiyak hassasiyet ( aritmi vb.)

1 -4. � beyinde hasara eğilim

4 -6. � beyin hasarı başlar

6 -10. � beyin hasarı artar

10 + � geri dönüşsüz beyin hasarı

Oksijenin atmosferden alınıp hücrelere iletilmesi iki sistemin iyi çalışmasına bağlıdır; 1- solunum sistemi, 2- dolaşım sistemi dolaşım)

Solunum yolu, solunum, dolaşım veya kalp fonksiyonlarında oluşabilecek herhangi bir bozukluk beyin hasarı veya ölümle sonuçlanabilir.

SOLUNUMUN DEĞERLENDİRİLMESİ:

Normalde solunum kendiliğinden, sessiz, ağrısız, kolaylıkla gerçekleşir. Solunum sayısı değişmekle beraber genellikle erişkinde 15-20 kez/dk, çocukta 20-30 kez/dk, bebekte 30-40 kez/dk arasındadır, normal solunum yüzeysel veya derin değildir.

Solunum BAK-DİNLE-HİSSET yöntemiyle saptanır. Bak, göğüs kafesi kalkıyor iniyor mu ? Dinle, soluk sesi duyuluyor mu ? Hisset, soluk yanağa geliyor mu ? Bu soruların yanıtları olumsuzsa ya da ağza burna ayna veya cam tutulduğunda buharlaşma olmuyorsa solunum yok demektir. Solunum durduğunda dokular oksijenlenemeyeceği için dudaklar ve tırnaklar siyanotiktir (morarmıştır).

SOLUNUM İLE İLGİLİ SORUNLAR VE OLASI NEDENLERİ:

Solunum hızlı ve yüzeysel ise, nedeni : egzersiz, koşma, ateşli hastalıklar, şok, zehirlenme vb. olabilir.

Solunum derin, zorlanarak, kesik kesik ise,nedeni : solunum yolu kısmen tıkalı ya da akciğer sorunu olabilir.

Kişi konuşamıyor, öksüremiyor ve refleks olarak iki eliyle boğazını tutuyorsa , nedeni:soluk yolu yabancı cisimle tıkanmıştır. Bir süre sonrada bilinç kaybı gelişir.

SUNİ SOLUNUM

Bir kazazedenin yanına varıldığında ilk önce ABC kontrol edilerek sürekliliği sağlanmalıdır.

A ( Airway ) : Soluk yolunun açıklığının saptanması ve sürekliliğinin sağlanmasıdır.

B ( Breathing ): Solunumun varlığının saptanması ve sürekliliğinin sağlanmasıdır.



Dolaşım sistemi; arterler, arterioller, kapiller, venüller ve venlerden oluşan birbirine bağlı tüplerin oluşturduğu karmaşık bir sistemdir.

Kalp, bu sistemin içinde, itici bir güç olarak merkezde yer almaktadır. Kan, kalbin oluşturduğu basınçla tüm vücudu dolaşır. Kalp, yaklaşık olarak kişinin yumruğu büyüklüğünde, içi boş, kastan oluşan bir organdır. Septum denilen bir duvarla ortadan sağ ve sol olarak önce ikiye, bunlar da tekrar üst ( atrium→kulakçık ) ve alt ( ventrikül→karıncık ) olmak üzere ikiye bölünür; toplam dört boşluktan oluşur.

Vücuttan dönen kirli kan sağ kulakçığa, sağ kulakçıktan sağ karıncığa geçer, sağ karıncıktan da temizlenmek üzere pulmoner atardamarlarla akciğerlere taşınır. Akciğerlere ulaşan kan CO2 - O2 değişiminden sonra pulmoner toplardamarlar vasıtası ile vücuda pompalanmak üzere sol kulakçığa, oradan sol karıncığa geri taşınır, sol karıncıktan da aorta vasıtası ile vücuda dağıtılır. Kulakçık ile karıncık (Atrium ile ventrikül) arasındaki akışlar, geri dönüşe izin vermeyen kapaklar tarafından kontrol edilmektedir. Kanın geri dönüşünü önleyen bu sistemler sayesinde dolaşım sistemi tek yönde hareket ederek normal akışını sürdürür (arter:atardamar; kapiller:kılcaldamar; ven: toplardamar).


KALP DOLASIMI FLASHINI iZLEMEK iCİN TIKLAYINIZ!!!



Nabız : kanın sol karıncıktan büyük atardamarlara pompalanması sırasında, uç noktalardaki atardamarlarda (periferik arterlerde) oluşturduğu dalgalanmadır. Kalp atışının uçtaki atardamarlardan (periferik arterlerden) hissedilmesine NABIZ denir.

Normalde nabız (kalp atım hızı/sayısı) erişkinde 60-90 kez/dk, çocukta 80-100 kez/dk, bebekte 100-120 kez/dakika civarındadır.



Nabız alınan noktalar: Boyun (karotis arter, şah damarı), el bileği (radiyal arter), kasık (femoral arter), dirsek içi (brakiyal arter), diz arkası ( popliteal arter), ayak üstü, kulak önü, şakak vd.

* Bebeklerde nabız, dirsek çukurunun hemen yukarısından, kolun iç kısmından ( brakiyal arterden ) alınabilir .

** Şah damarından canlı kişilerin nabzı alınmaz; 5 saniyeden uzun süre ve çift taraflı kesinlikle bastırılmaz aksi halde kalp zarar görür (bradikardi gelişir).Önceleri, solunumu durmuş ve nabzının da olmadığı varsayılan kişilerde nabız kontrolü için şah damarından bakılıyordu, ancak 2005 yönergelerine göre bu kaldırıldı..

*** Nabız alınırken, damarın üzerine çok hafif ya da fazla bastırılırsa, nabız hissedilmeyebilir.



Kan basıncı (arteryel tansiyon ), kanın arterlerden geçerken arter duvarına yaptığı basınçtır. Sol ventrikülün ( karıncık) kasılarak kanı aortaya pompalamasına SİSTOL ( büyük tansiyon, maksima ), gevşeyerek kanla dolmasına ise DİYASTOL ( küçük tansiyon, minima ) denilmektedir.

Kan basıncının ortalama değerleri erişkinde 110-120 / 70-80 mmHg, çocukta 90 / 60 mmHg, bebekte 70 / 50 mmHg�dır.

Kan basıncı, kolda dirseğin 3 cm üstünden, bacakta ise diz üstünden ölçülür.





KALP BASISI



Eğer nabız alınamıyor, gözbebekleri büyümüş ve ifadesiz ise, kalp durmuş demektir ve yeniden çalışması için hemen girişim yapılmalıdır. Kalbin yeniden çalışması için yapılan girişime KALP MASAJI denir.

Kalp masajının yapılabilmesi için kalbin tamamen durduğundan emin olunmalıdır.



YAVAŞ TA OLSA ÇALIŞAN KALBE ASLA MASAJ YAPILMAZ !



UYGULANIŞI: Tüm yaş gruplarında göğüs kemiğinin alt yarısına, göğüs kemiği üçte bir oranında içe çöktürülecek şekilde bastırılır. Burada dikkat edilmesi gereken, göğüs kemiğinin(sternumun) ucundaki ksifoid denilen kıkırdak çıkıntının üzerine bastırılmamasıdır. Aksi halde bastırıldığında kırılabilecek bu çıkıntı iç organlara zarar verebilir. O nedenle sternumun alt ucu bulunup el onun yukarılarına yerleştirilmelidir. Önerilen: elinizi göğüs kemiğinin tam ortasına yerleştirin !!!

Yardım gelene kadar, kazazede/hasta (K/H) hareket edene kadar ya da siz tükenene kadar TYD ne devam edilir.



ERİŞKİNDE(8 yaş üstü) : Sternumun ( göğüs kemiğinin ) 1/2 alt kısmına veya sternumun alt ucunda yer alan ksifoid denilen çıkıntının iki parmak üstüne uygulanır. Uygulamacı hastanın yanına, göğüs kemiğine paralel olarak diz çöker. Elinin topuk kısmını ksifoidin iki parmak üstüne yerleştirir. Diğer elinin topuk kısmını da o elin üzerine yerleştirir. Kollarını bükmeden, omuzdan kuvvet alarak göğüs kemiğini, göğüs yüksekliğinin üçte biri içeri çöktürülecek (4-6 cm) kadar bastırır.



ÇOCUKTA(1-8 yaş arası) : Erişkinle aynı yere ancak tek el veya çocuğun gelişimine göre iki elle; göğüs yüksekliğinin üçte biri içeri çöktürülecek( 2,5-4 cm) kadar basınç uygulanır.



BEBEKTE : İki meme başının ortasına iki parmak ( orta ve yüzük parmakları) yerleştirildikten sonra göğüs yüksekliğinin üçte biri içeri çöktürülecek (1,5-2,5 cm) kadar bastırılır



Kanama, tartışmasız, belli başlı acil sorunlardan biridir. Kanama mutlaka kısa sürede belirlenmeli ve ciddiyeti değerlendirilerek, kontrol altına alınmalıdır.

Kanın damar dışına çıkmasına KANAMA (HEMORAJİ) denir. İç ve dış kanama olmak üzere ikiye ayrılır.

İç kanamalar gözle görülemediklerinden, belirlenmeleri ve en kısa zamanda hastaneye ulaştırılmaları önemlidir. Halbuki dış kanamalar gözle görülebilir ve durdurulma yöntemleri ile kontrol altına alınabilirler. Kanama başlangıçta halsizlik yapar, eğer kontrol altına alınmazsa şok ve ölüm gelişebilir.

Normal bir erişkinin vücut ağırlığının ortalama 1/13� ünü kan oluşturmaktadır. 70 kg� lık bir kişide 5-6 lt civarında kan bulunduğu varsayılmaktadır. % 10 oranındaki kan kaybı (ortalama erişkinde 600 ml, çocukta 200-300 ml, bebekte 25-30 ml ) oldukça tehlikelidir. Kanama nedeniyle kaybedilen kan miktarına göre kişide oluşabilecek belirti ve bulgular için TIKLAYINIZ.



Kanamaların Sınıflandırılması :

I- Kanamanın meydana geldiği yere göre :

1- İç kanama

2- Dış kanama



II- Kanayan damarın cinsine göre :

1- Atardamar (arter) kanaması : Parlak kırmızı renklidir, kalp atımı ile eşzamanlı fışkırır

2- Toplardamar (ven) kanaması : Koyu kırmızı renklidir, devamlı akar

3- Kılcaldamar (kapiller) kanaması : Devamlı, yavaş, sızıntı şeklinde akar.



** Kısa sürede fazla miktarda kan kaybını vücut dengeleyemez (tolare edemez) ve şok gelişir. Oysa az miktarda ve uzun zaman süresi içindeki kan kaybını vücut kısmen de olsa dengeleyebilmektedir. Örneğin: kan verme işleminde 500 ml kan, 10 - 15 dakika gibi bir zaman zarfında ve kontrollü olarak alındığından, vücutta herhangi bir sorun oluşturmamaktadır.



1- İÇ KANAMA



İç kanamanın vücut dışında en sık görülen belirtileri ezikler ve çürüklerdir. Bu belirtiler yumuşak doku içine kanama olduğunun göstergesidir. İç kanamalar, gözle görülemeyen kanamalar olmasına rağmen, dışa açılan bir iç organda meydana gelmişse, daha kolay ve çabuk fark edilirler; örneğin : mide, akciğer, böbrek kanamalarında olduğu gibi. İç kanamayı düşündüren bulgular genellikle hipovolemik şoka ait bulgulardır.



İç kanama bulguları :



- Nabız zayıf ve süratlidir (ipliksi)

- Deri soğuk ve nemlidir (yapışkandır)

- Gözler donuk, gözbebekleri genişlemiş ve ışık refleksi zayıftır

- Hastada genelde susuzluk hissi ve huzursuzluk vardır

- Bulantı, kusma olabilir

- (Geç bulgu: Kan basıncı düşer)



İlkyardım: Herhangi bir vurma, çarpma, darbe sonrası bu belirtiler söz konusuysa, bu durumda yapılacak en doğru şey, kişiyi bir an önce hastaneye ulaştırmak olmalıdır. (bakınız: şok)





2- DIŞ KANAMA



Kanamayı durduran savunma mekanizmaları damarın kesilmesi sonucu hava ile temas edince faaliyete geçerek önce kesilen damar uçlarının büzülmesini sağlarlar. Daha sonra kesik damar uçlarında pıhtı oluşur, pıhtı büyüyerek damarı tıkar ve böylece kanama durur.

Vücuttaki pıhtılaşma mekanizmalarını dokular ve doku sıvıları uyarır. Normalde atardamar ve toplardamardaki kan, aradaki damar duvarı nedeniyle, doku ve doku sıvıları ile temas etmediğinden, damar yaralanmadıkça pıhtılaşma olmaz. Damar yaralandığında, kanama fazla olacağından pıhtılaşma gecikebilir, o nedenle pıhtılaşmayı hızlandırmak için kanama durdurma yöntemlerine başvurulur.



Dış kanamaları durdurma yöntemleri :



- Parmakla (lokal, yerel) basınç (1, 2 )

- Basınçlı sargı

- Yaranın üstünde yer alan artere / damar köküne basınç (femoral arter, brakial arter, temporal arter, vd)

- Elevasyon ( kanayan kısmın kalp seviyesinde veya üzerinde tutulması )

- Turnike

- Atelleme ( kanamayı doğrudan durdurma yöntemi değildir ! Kırıkların sabitlenmesi sonucunda kanamanın da kontrol altına alınmasını sağlar ).



TURNİKE : Diğer yöntemlerle durdurulamayan kanamalarda en son seçenek olarak uygulanmalıdır. Genellikle organ kopmalarında veya derin arter kesilerinde, tek kemikli olan üst kola veya üst bacağa uygulanır. Amaç, kanayan atardamarı, kemik ile deri arasında sıkıştırarak, yaralı yere olan kan akımını engellemektir. Ara ara gevşetilmelidir, aksi halde gangren gelişebilir.

İp, tel, ince sert lastik cilde zarar vereceğinden kesinlikle kullanılmaz.

Üçgen sargı bezi, çorap, kravat veya herhangi bir enli kumaş parçası ile turnike yapılabilir.

Turnike en fazla iki saat uygulanabilir. Gevşetme süresi ilk bir saatte 10- 20 dakikada bir, sonraki bir saatte ise 5-10 dakikada bir olmalıdır. Gevşetme süresi turnike uygulanan yerin, yaralı kısma olan uzaklığı ile ters orantı olmalıdır. Mesafe uzunsa, gevşetme süresi kısa olmalıdır. Turnike gevşetildiğinde, lokal basınç yapılmalı ve cilt normal rengine döndüğünde, turnike yine sıkılmalıdır.



DESTEKLEME (ATELLEME) : Yaralı kol veya bacaklardaki kanamaların çoğu, kırılan kemiğin sivri uçları ile kasların yırtılması ya da kırılan kemiğe yakın damarların yırtılması sonucunda meydana gelir. Kol veya bacak sabitlenmezse, hasar ve kanama devam eder. Ekstremitenin (kol veya bacak ) sabitlenmesine destekleme denilmektedir. Kırık kemik uçları kontrol altına alındıklarında kanama da azalacaktır.





EPİSTAKSİS (BURUN KANAMASI) :



Kafatası kırığı, darbe sonucu oluşan yüz yaralanmaları, sinüzit, enfeksiyon, burun anomalisi, yüksek tansiyon, kanama bozuklukları gibi nedenlerle oluşabilir.



İlkyardım:

- Kişi dik oturtulur, başı hafif öne eğilir ve burun kanatlarından iki parmakla bastırılır.

- Burna, alna ve enseye soğuk ıslak bez konarak lokal soğutma ile kanama kontrol altına alınabilir.

- Özellikle endişeli ve yüksek tansiyonlu kişilerin sakinleştirilmesi önemlidir.



Kanamaların tanımında kullanılan bazı terimler :



HEMATEMEZ : Kusmuk ile kan gelmesi

HEMOPTİZİ : Öksürükle kan gelmesi

HEMATOM : Deri altında yumuşak dokuda kan birikimi ile oluşan yumuşak kitle

EKİMOZ : Deride siyah ve mavi renk değişikliği; morluk,çürük.

MELENA : Katran gibi siyah dışkı

HEMATOŞEZİ : Rektumdan parlak kırmızı kanama

HEMATÜRİ : Kanlı idrar



Dolaşım sistemi, kanın tüm hücre ve dokulara ulaşmasını sağlar. Bu sistem sayesinde her hücreye oksijen ve besin maddesi taşınır ve hücrelerden metabolik atıklar uzaklaştırılır.

Beyin, medulla spinalis ve kalp gibi organların devamlı ve belirli miktarda kana gereksinimleri vardır ve kan akımının kesilmesine birkaç dakikadan fazla tahammül edemezler. Aksi halde, hücreler ya ölürler ya da fonksiyonlarını kaybederler.

Kalp, kanın dolaşım sistemi içinde sürekli dolaşmasını sağlar; bir dakikada ortalama 6 lt kanı, sadece 6 lt alan sisteme pompalar. Dolaşım sistemi tarafından, vücudun her tarafına yeterli miktarda kanın pompalanamadığı duruma ŞOK denilmektedir. Şokun oluşabilmesi için, mutlaka kişide bir sorun olmalıdır ve bu sorun kontrol altına alınamadığı için kişinin durumu gittikçe bozulmalıdır. Örnek : kişinin bacak kemiği kırılmış, şiddetli kanıyor ve hiçbir müdahale yapılmamışsa, şok gelişir.



Şoku oluşturan en önemli nedenler : - aşırı kan kaybı

- geniş ve derin yanıklar sıvı kaybı

- aşırı kusma ve ishal

- aşırı terleme .



Şok Çeşitleri :



Hipovolemik Şok : Damar içinde dolaşan sıvı hacmindeki azalma nedeniyle görülen şok çeşididir. Nedeni: Ani ve şiddetli sıvı veya kan kaybıdır.

Metabolik Şok : Damar dışı vücut sıvılarının kaybı söz konusudur. Nedeni: Aşırı kusma, ishal, terleme veya diyabetik koma olabilir.

Anaflaktik Şok : Şiddetli alerjik reaksiyon söz konusudur.

Nörojenik Şok : Sinir sisteminin dolaşım sistemi üzerindeki kontrolü kaybolmuştur.



Şokun Belirti ve Bulguları :



- Huzursuzluk ve endişe - Bakışlar mat ve anlamsız, gözbebekleri genişlemiş

- Hızlı ve zayıf nabız - Susama hissi

- Soğuk ve nemli deri - Bulantı ve kusma

- Aşırı terleme - Hipotansiyon

- Solukluk ve siyanoz - Hızlı gelişen şokta, şuur kaybı

- Yüzeysel, hızlı, zor, düzensiz ve tutuk solunum (özellikle göğüs yaralanmalarında)



Şokta İlkyardım :



- Öncelikle ABC değerlendirilir ve devamlılığı sağlanır (bkz : temel yaşam desteği) .

- Sıkı giysiler gevşetilir.

- Şok Pozisyonu verilir: bacaklar 25-30 cm yükseğe (kalp seviyesine) kaldırılır.

- Kanama durdurulur, kırıklar desteklenir, yaraların pansumanı yapılır.

- Isı kaybına karşı hastanın üstü örtülür.

- Hastanın nabzı, solunumu düzenli aralıklarla kontrol edilir.

- Yiyecek ve içecek kesinlikle verilmez.



1.

Yaralanma(Açık ve Kapalı) Nedir?
2.

Göz Yaralanmaları
3.

Baş Yaralanmaları
4.

Göğüs Yaralanmaları
5.

Karın Yaralanmaları
6.

Omurga Yaralanmaları

YARALANMA:



Deri ve derialtı dokularının hasarına YARA denilmektedir. Yaralanmalarda genellikle ağrı ve fonksiyon kaybı vardır.

Yarayı açık ve kapalı olmak üzere iki başlık altında inceleyebiliriz. Her türlü açık yara enfeksiyon için açık bir kapı demektir.

O nedenle yaraya hemen müdahale edilmelidir.



KAPALI YARALANMALAR:



Üstteki deri tabakasında herhangi bir hasar, yani doku kaybı olmamasına rağmen darbe nedeniyle deri altındaki dokularda meydana gelen kanamalarla karakterize yaralanmalardır. Ekimoz ve hematom olarak sınıflandırılabilirler.



Ekimoz: Deri altındaki sınırsız kanamalar sonucu oluşan morarma ve çürüklerdir.



Hematom: Deri altındaki sınırlı kanamalardır, diğer adıyla kan toplanmasıdır. Hematom sadece yumuşak doku yaralanmalarında görülmez; kırıklardan veya herhangi bir damar yaralanmasından sonra da görülebilir.





Kapalı yaralanmalarda ilkyardım:

Kapalı yaralanmalarda ilkyardım, soğuk uygulama, dinlendirme ve yüksekte tutma şeklindedir. Bir havluya sarılmış buz torbası, etkilenen alana yerleştirildiğinde kanamayı azaltacaktır. Aradan saatler geçtikten sonra soğuk uygulamanın yararı olmayacağından, emilimi hızlandırmak ve ağrıyı azaltmak üzere sıcak uygulama önerilmektedir. Etkilenen kısım, günde bir kaç kez ılık-sıcak arası suya 10-15 dakika daldırılır veya sıcak su ile nemlendirilmiş havlu ile sarılır.





AÇIK YARALANMALAR:



SIYRIK (Abrezyon): Derinin sert ve pürtüklü bir yüzeye sürtünmesi sonucu oluşan yüzeysel yaralanmalardır. Yaralanan kısımdan kan sızabilir. Oldukça ağrılı olabilirler. Sıyrıklar, varsa antiseptikle silinebilir yoksa sabunlu su ile yıkanıp kuru ve temiz tutuldukları sürece daha çabuk iyileşirler. Ancak, kirli veya ıslak bir iş yapılacaksa yara mutlaka kapatılmalıdır.



KESİK (Laserasyon): Keskin ve düzgün yüzeyli nesne ile meydana gelir. Kesilmiş düzgün veya parçalı bir yara oluşur. Kesik şeklindeki yara deri altındaki dokuya, kasa, sinire ve kan damarlarına kadar derinleşebilir.

Kesik yaranın kenarları antiseptikle silinir ve yara ağzı ucuca getirildikten sonra üzeri steril gazlı bezle kapatılarak, yaralı hastaneye götürülür.



YIRTIK; KISMİ KOPUK (Avülsiyon): Derinin bir parçası ya tamamen kopmuştur ya da küçük bir kısmı ile bağlı kalmıştır. Genelde çok kanarlar. Bu tip yaralanmalarda kısmen yada tam kopmuş olan deri (flap), yaranın üzerine, normal yerine yerleştirilmeli, daha sonra üzeri steril pansumanla kapatılmalıdır. Yaralı hemen hastaneye götürülmelidir.



DELİNME: Bıçak gibi kesici-delici aletler veya kurşun gibi nesnelerle meydana gelir. Yara girişi küçük olduğundan, dışa kanama genellikle önemli değildir. Ancak derindeki dokulara önemli zarar verebilirler. Eğer bu yaralanma göğüs veya karında ise öldürücü olabilir.



Açık Yaralanmalarda İlkyardım: TIKLA



* Kanamayı durdur.

* Yaranın daha fazla kirlenmesini önle ( yara bandı veya steril gazlı bezle kapatarak).

* Yaralı kısmın hareket etmesini önle; dinlendir.

* Yara çok kirli ise mutlaka pansumanla kapatılmadan önce bulunabilecek en temiz su ile yıkanmalıdır. Bulunabilecek en temiz su : elimizin altında çaydanlıkta kalmış kaynamış ve soğumuş su, yoksa musluk suyu ya da şişe içinde satılan sular kastedilmektedir.

* Eğer açık yara, kirli-paslı metal veya toprakla temas etmişse, mutlaka TETANOS SERUMU ve/veya AŞISI yaptırılmalıdır.



* Yarada yabancı cisim varsa (Yabancı cisim batmışsa); TIKLA

- Yabancı cisimleri çıkarmaya çalışmayın

- Yabancı cismi sabitlemek üzere kalın pansuman malzemesi kullanın

- Hastayı vakit kaybetmeden hastaneye götürün



* Organ kopması söz konusu ise:

Mutlaka temiz, nemli ve soğukta muhafaza edilerek hastaneye götürülmelidir. ( Asla ıslatılmaz ve dondurulmaz ! )

Bunun için;

1- Kopan organ, nemli steril gazlı beze (yoksa en temiz su ile ıslatılarak iyice sıkılmış en temiz kumaş parçasına) sarılır.

2- Delik olmayan bir naylon torbaya konularak ağzı sıkıca kapatıldıktan sonra, bu naylon torba:

3- Buzlu su içine konarak, hastayla birlikte hastaneye götürülür. Burada önemli olan nokta: organın dondurulmadan ve ıslatılmadan hastaneye ulaştırılmasıdır. O nedenle organ doğrudan su içine veya buz üzerine konmaz !



Hasta ve kopan organ uygun koşullarda 6-12 saat içinde hastaneye yetiştirildiğinde; organın eski işlevlerini aynen yerine getirme olasılığı çok yüksektir.


GÖZ YARALANMALARI:



Görme organımızdaki yaralanmaları birkaç başlık altında inceleyebiliriz:

1- Yaralanmalar:

* Korneada yabancı cisim bulunması (göze yabancı cisim kaçması)

* Göze yabancı cismin batması

* Yırtılmalar

2- Yanıklar:

* Kimyasal yanıklar

* lsı (termal) yanıkları

* Işın yanıkları



1- YARALANMALAR:

Göze yabancı cisim kaçması: Yabancı cisim ( toz, kirpik vb) kornea üzerindedir veya gözkapağı altındadır. Bu durumda göz temiz su ile yıkanır. Eğer cisim göz kapağının altındaysa, göz kapağı ters çevrilerek pamuklu çubukla uzaklaştırılabilir.

Yabancı cisim batmışsa: Genel kural burada da geçerlidir: Batan cisimler çıkarılmaz, sabitlenir. Üzeri koni biçiminde bir malzeme (veya bardak) ile kapatılır. Gözler birlikte hareket ettiğinden sağlam göz de kapatılmalıdır.

Yırtılmalar: Yaralı göz hemen steril gazlı bezle kapatılır, sağlam gözde kapatıldıktan sonra en kısa sürede hastaneye götürülmelidir.



2- YANIKLAR:

Kimyasal Yanıklar: Tek ve ilk acil tedavi yıkamaktır. Yıkamak için her türlü temiz su (varsa serum fizyolojik tercih edilmelidir) kullanılabilir. Koşullar suyu göze dökmeyi, hastanın başını musluk altına sokmayı, su ile dolu bir kap içine göz sokularak göz kapaklarının hızla kırpıştırılmasını gerektirebilir. Gözü yıkarken suyun akış yönü içten dışa doğru olmalıdır, aksi halde sağlam gözde etkilenebilir. Daha sonra her iki gözde kapatılarak hastaneye ulaştırılır. Yıkama süresi en az 15 dakika olmalıdır.

Isı (alev) yanıkları: Göz kapakları genellikle kapanır ve yapışabilir. O nedenle her iki göz yıkandıktan sonra ıslak pansumanla kapatılarak hastaneye götürülmelidir.

Işın yanıkları: Kızılötesi ışınlar, çıplak gözle güneş tutulmasının izlenmesi, lazer ışını retinada ağrısız ancak kalıcı görme kaybına neden olur. Kaynak yapmak, uzun süreli güneş lambasına, ultraviyole ışınlarına ve parlak ışınlara (karla kaplı alanlar, çöl, durgun deniz gibi) maruz kalmak gözde yüzeysel yanıklara neden olabilir. İlk anda fazla belirti görülmezken, 3-5 saat sonra kızarıklık, şişlik, aşırı gözyaşı salgılanması görülebilir. Gözler yine ıslak pedlerle kapatılarak, kişi hastaneye götürülür.

Hangi tip göz yaralanması olursa olsun, yaralı gözün yanı sıra sağlam göz de mutlaka kapatılmalıdır, yaralı gözün daha fazla zarar görmemesi için!.


BAŞ (KAFA) YARALANMALARI:



Kafa üstü düşme, denizde yere çakılma, trafik kazalarında ön cama çarpma sonucu görülen, açık veya kapalı olarak sınıflandırabileceğimiz kafa yaralanmalardır.



Açık Kafa Yaralanmaları: Yaralanma gözle görülebildiğinden gerekli pansuman yapılır, mümkünse baş 30 derece yüksekte tutularak (yarı oturur pozisyonda) hastaneye nakledilir. Eğer kulaktan veya burundan açık kırmızı renkli kanama ya da kanla birlikte berrak sıvı geliyorsa, BOS ( beyin-omurilik sıvısı) geliyor demektir. Bu şiddetli kafa yaralanmalarında (genellikle de kırıklarında) görülür. Bu gibi durumlarda kanayan burna ya da kulağa gevşek pansuman konarak dışarı akış sağlanır. Kesinlikle tampon yapılmaz!. Eğer BOS kulaktan geliyorsa, pansuman konulduktan sonra yaralı o kulağın üzerine gelecek şekilde yan yatırılır ve hastaneye nakledilir.



Kapalı Kafa Yaralanmaları: Gözle görülür bir yaralanma olmadığından, vurma, çarpma, düşme, darbe sonrası veya yüksek tansiyonu olan kişilerde aşağıdaki belirtiler görülürse ; bilinci kapalıysa yan yatırılarak, bilinci yerindeyse baş yüksekte olacak şekilde yatırılarak, hastaneye götürülmelidir.



Belirtiler:

- Fışkırır tarzda kusma

- Aniden başlayan baş ağrısı, baş dönmesi veya kulak çınlaması

- Kol (lar) veya bacak (lar) da karıncalanma, uyuşma, ilerleyen kuvvet kaybı, felç

- Sebepsiz uyku hali, konuşmada pelteklik, anlamsız konuşmalar, kendini kaybetme, bilinç kaybı

- Solunumda yavaşlama, iç çekmeler, sesli solunum, hızlanan ve yavaşlayan solunum

- Nabızda değişiklikler, vücut ısısında yükselme (kan basıncında yükselme)

- Kanama ilerledikçe gözbebekleri büyüklüğünde farklılık (ANİZOKORİ), çift görme, görmede bulanıklık.



İlkyardım: Yukarıda bahsedilen nedenler sonucunda bu belirtilerden biri veya birkaçı görülürse, yukarıda anlatıldığı şekilde hemen hastaneye götürülmelidir.


GÖĞÜS YARALANMALARI



Tüm organ yaralanmalarında olduğu gibi göğüs yaralanmaları da vurma, çarpma, darbe sonucu oluşur ve ilkyardım uygulamaları açısından iki başlıkta ele alınabilir.



Kapalı göğüs yaralanmaları:Üstteki deri dokusu sağlamdır. Ancak vurma, çarpma, darbe sonucu derialtı dokusundaki hasar nedeniyle morarma, ağrı, kaburga kemiklerinde (kostalarda) kırıklar ve akciğerde yırtılma-yaralanma görülebilir. Ayrıca travma olmaksızın şiddetli kuru öksürük sonucunda da akciğerlerde yaralanma dolayısıyla da kapalı göğüs yaralanması ortaya çıkabilir.



Belirtileri:

- Şiddetli göğüs ağrısı,

- Solunum güçlüğü,

- Öksürme ile kanlı balgam veya tükürük gelmesi.



İlkyardım: Bu belirtiler görüldüğünde kişi hemen hastaneye götürülmelidir.



Açık göğüs yaralanmaları: Bıçak, şiş, kurşun gibi delici cisimlerle veya kaburga kemiği kırıklarında, kırık uçların göğüs duvarını delmesiyle meydana gelir.



Belirti ve bulgular:

- Yaralanan bölgede solunumla birlikte görülen veya artan şiddetli ağrı ,

-Öksürükle kan gelmesi (hemoptizi),

- Yetersiz oksijenlenme nedeniyle mukozalarda morarma (siyanoz)

- Kan basıncında düşme



İlkyardım:

* KAPALI GÖĞÜS YARALANMALARInda kişi mümkün olduğunca kısa sürede hastaneye nakledilmelidir. Yarı oturur pozisyonda!

* YELKEN GÖĞÜS söz konusuysa, o taraftaki kol 45 derecelik açı ile göğüs üzerine kapatılır. Üçgen sargı bezi ile kol vücuda derin bir nefes aldırdıktan sonra bağlanır. Hasta yarı oturur pozisyonda hastaneye götürülür.

* AÇIK GÖĞÜS YARALANMALARInda, öncelikle açık yara kapatılarak içeriye hava emilimi engellenmelidir. Bunun için herhangi bir temiz, delik olmayan plastik/naylon torba, aluminyum folyo (sigara ya da çikolata ambalajında bulunan) veya nemli sık dokunmuş bir kumaş parçası kullanılabilir. TIKLA

Eğer plastik/naylon kullanılacaksa: Yara üzerine kapatıldıktan sonra dört bir tarafı flasterle vücuda yapıştırılır. Ancak bir köşesi açık bırakılır. Ondan sonra yelken göğüste olduğu gibi sabitlenerek ve aynı pozisyon verilerek hastaneye götürülür.

KARIN YARALANMALARI:



Kapalı karın yaralanmaları: Vurma, çarpma, darbe sonucu oluşabileceği gibi apandisit patlaması, barsak düğümlenmesi, karın içinde iltihaplanma ve kanamalar sonucunda da oluşabilir.



Belirtileri:

- Karın ağrısı, hareketle artan ağrı

- Bulantı, kusma

- Karında şişkinlik, sertlik, hassasiyet (hasta karnına dokundurmaz)

- Hasta hareket etmekten kaçınır

- Ateş, dudaklarda kuruma, susuzluk hissi



İlkyardım:

* Hemen hastaneye götürülür

*Kusma olasılığına karşı uyanık olunur( kusma olasılığına karşı hasta yan yatırılabilir)

* Şoka karşı hazırlıklı olunur

* Ağrının yeri, şiddeti, tipi ve süresi kaydedilir.





YAPILMAYACAKLAR:

* Ağrı kesici verilmez (teşhis koymayı engelleyeceği için)

* Yiyecek veya içecek kesinlikle verilmez (ameliyata alınmasını engeller)

* Karın üzerine sıcak uygulama (sıcak su termoforu, ısıtılmış ütü, vb) kesinlikle yapılmaz (soğuk uygulama yapmak dala akılcıdır).



Açık batın yaralanmaları: Hasta sırtüstü yatırılır. Yara çevresi antiseptikle iyice silindikten sonra yara ağzı ucuca getirilerek üzeri steril gazlı bezle kapatılır ve hastaneye götürülür.



Dikkat edilecek hususlar:

* Eğer iç organlar dışarı çıkmışsa, içeri sokulmaya çalışılmaz. Yara üzerinde toplanır, ılık ve nemli steril gazlı bezle örtülür ve aşağıda bahsedilen pozisyonlardan biri verdirilerek hastaneye götürülür.

* Yara vücut eksenine paralelse (yukarıdan aşağı doğru ise): hasta sırtüstü yatırılır ve bacaklar dümdüz uzatılır.

* Yara vücut eksenine dikse (sağdan-sola/enlemesine ise): hasta sırtüstü yatırılır ve bacaklar dizden bükülerek mümkün olduğunca karna doğru çekilir.


OMURGA YARALANMASI



Omurga 33 omurdan oluşmuştur. Boyun(servikal 7), sırt (torakal 12), bel (lumbal 5), sakral (5) ve kuyruk sokumu (koksiks 3) olmak üzere beş bölüme ayrılır (Şekil 21). Omurlar arasında bulunan kıkırdak yastıkçıklar (diskler) hem hareketi sağlarlar hem de kemiklerin aşınmasını önlerler. Omurlar kuvvetli bağlarla birbirlerine bağlanmışlardır, bu bağlar birbirine komşu omurlar arasında küçük eğimlere olanak sağlamanın yanı sıra, birbirlerinin üzerinde durmasını sağlarlar . Omurgayı oluşturan omurların arka kısmında bulunan boşluk ile oluşan kanal (spinal kanal), omurilik ve onu örten zarları içermektedir. Beyin omurilik sıvısı (BOS) bu zarlar arasında dolaşmaktadır. Tüm sinirler omurilik yoluyla beyne ulaşırlar. Omurga yaralanmalarında kırıklar ve/veya ezilmeler meydana geldiğinde omurilik etkilenirse felç hatta ölüm meydana gelebilir. Bir omurun diğeri üzerinde hafif kayması veya diskin kayması(bel fıtığı-herni), milimetrik dahi olsa sinirlerin baskı altında kalması için yeterlidir. Bu nedenle omurga yaralanmalarında hastanın KESİNLİKLE HAREKET ETTİRİLMEMESİ gerekir.

Hasta sert bir zemin üzerine yatırılarak (ya da baş-sırt-kalça aynı düzlemde olacak şekilde) taşınmalıdır.

Omurga yaralanması olasılığı yüksek olan kazalar; otomobil-motosiklet kazaları, denize dalmalar, yüksekten düşmeler vb' dir.

Kaza sonrası bilinci kapalı her hastada omurga yaralanması olasılığı varsayılmalıdır.



Belirti ve bulgular:

-Ağrı: Hastanın bilinci yerindeyse ağrısını dile getirebilir. Bazen hasta ağrıdan yakınmayabilir bu gibi durumlarda hastanın hareket yeteneği gözlenir, Şayet hasta atellenmiş gibi yatıyorsa, hareket etmekten kaçınıyorsa ağrısı nedeniyle bu şekilde yatıyordur. omurga yaralanması olasılığı çok yüksektir.

-Kollar ve/veya bacaklarda uyuşma, karıncalanma veya güçsüzlük.

-Şekil bozukluğu: Omurgada pek rastlanmaz. İstisna olarak boyun omurlarında görülebilir; baş bir tarafa bükülmüştür.

-Hassasiyet.

-Paralizi (güç kaybı) ve/veya duyu kaybı. Kol ve/veya bacağını hareket ettirmesi istenerek motor kaybı; dokunarak ta duyu kaybı saptanabilir.



İlk Yardım:

* Tüm yaralanmalarda olduğu gibi öncelikle ABC kontrol edilir ve devamlılığı sağlanır.

* Kanamalar kontrol altına alınır, yaralar kapatılır.

* Hasta SERT VE DÜZ BİR ZEMİN üzerinde, SIRTÜSTÜ YATIRILARAK taşınır. Boyun kısmı (servikal omurlar) battaniye, havlu ya da ayakkabılarla sağa-sola hareket etmemesi için desteklenir. Sert ve düz zemin için; kapı, iki uzun sopa arasına gerilmiş battaniye kullanılabilir. Elbette ki varsa SEDYE en uygun taşıma aracıdır.

* Trafik kazasında, kazazede araçtan baş-sırt-kalça aynı hizada olacak şekilde çıkarılmalıdır, bunu sağlayabilmek için çevrede bulunabilecek (1 m civarında) sopa ya da tahta parçasından yararlanılabilir. Tahta sırta dayanarak aynı düzlemde kalması sağlanabilir.



Organ kopması (amputasyon, ampute organ); vücutta çıkıntı oluşturan organların herhangi bir nedenle bulunduğu yerden ayrılmasıdır.

Çıkıntı oluşturan organlar: burun, kulaklar, çene, kollar, bacaklar, eller, ayaklar, parmaklar şeklinde sıralanabilir.

Organın yerinden ayrılması, genellikle kazalar sonucunda görülmekle beraber tedavi amaçlı da (örnek: gangren nedeniyle ayakların kesilmesi…)olabilmektedir. Kaza nedeniyle oluşan organ kopmalarının en önemli nedenleri: motorlu araç kazalarında sıkışma, iş kazaları, düşme veya kesici nitelikteki bir şeyin düşmesi ve benzeridir.

Kopan organ, 24 saat içinde(McCarthy, 1990) uygun koşullarda, uygun hastaneye nakledildiği takdirde, yerine dikildiğinde eski görevini sürdürebilir.



Uygun koşullar: 1- Hasta, 2- Kopan organ açısından ele alınmaktadır.



1- Hasta için uygun koşullar:

- Kanama hemen doğrudan basınçla durdurulmalıdır

- Hastanın soluk yolunun, solunumunun ve dolaşımının devamlılığı sağlanmalıdır

- Şoka karşı önlem alınmalıdır: ayakların yükseltilmesi gibi

- Kanama, doğrudan basınca ve kalp seviyesinden yükseğe kaldırmaya rağmen durdurulamamışsa, son seçenek olarak turnike uygulanabilir. Doğrudan turnike uygulanması, dokunun beslenmesini bozacağından istenmemektedir; beslenmesi bozulan organın yerine dikilmesinde sorunlar ortaya çıkmaktadır (McCarthy,1990; Caroline,1995).



2- Kopan organ için uygun koşullar:

- ISLATILMAMALIDIR (doğrudan su içine konulmamalıdır)

- DONDURULMAMALIDIR (doğrudan buz ile temas etmemelidir; kuru buz kullanılmamalıdır)

- Organ nemli ve soğuk tutulmalıdır. Bunun için: bulunabilen en temiz kumaş (çevrede hiçbir şey yoksa kazazedenin fanilası kullanılabilir) bulunabilen en temiz su (varsa çaydanlıktaki kaynamış ve soğumuş su, içme suyu, musluk suyu vs.) ile nemlendirilir(ıslatılıp sıkılır). Kopan organ nemlendirilmiş bu kumaş parçasına yerleştirilerek, sarılır ve bulunabilen en temiz, deliksiz bir plastik torbaya konur. Ağzı sıkıca bağlandıktan sonra içinde su ve buz parçaları olan bir başka torba yada kap içine yerleştirilir.



KIRIK : Kemik dokusunun bütünlüğünün bozulmasıdır.



Çeşitleri :

- Kapalı kırık; deri bütünlüğünün bozulmadığı, çevre dokuların çok fazla zarar görmediği kırıklardır.

- Açık kırık; kırık kemik uçlarının görülebildiği, çevre dokuların zarar gördüğü kırıklardır.



Kırıkta belirti ve bulgular :



- Ağrı,

- Morarma, çürük, şişlik

- Şekil bozukluğu (deformite), simetride bozulma,

- Hareket edememe, hareket kısıtlanması.



Kırıkta İlkyardım :

* Kanama varsa kontrol altına alınır, yara varsa kapatılır

* Kırığın çevre dokulara zarar vermemesi için ekstremite (kol veya bacak) desteklenir.



DESTEK (ATEL) : Kırığı tespit etmek ( hareket etmesini önlemek ) amacı ile kullanılan tahta parçası, mukavva, sert karton, yastık üçgen sargı bezi( 1 , 2, 3, 4, 5, 6 , 7, 8, 9, ) gibi malzemelere verilen genel ad.



Desteklerken (Atellerken) Dikkat Edilecek Hususlar :



- Kırık parçalara kesinlikle dokunulmaz veya içeri yerleştirilmeye çalışılmaz

- Kırığın üstünde ve altında yer alan eklemler de desteklenir ( atele dahil edilir; örnek )

- Uçlara doğru (el ve ayaklar vücudun uç noktalarıdır) tüm eklemler desteklenir.



* Şişlik ve ödemi önlemek üzere kol veya bacak yerçekiminden kurtarılır (kol ise kalp seviyesinde tutulur, bacak ise uzatılır).

* Ağrı şiddetli ise ve kişi kendi içebilecek durumdaysa ağrı kesici verilebilir.



ÇIKIK : Eklemi oluşturan kemiklerden birinin yerinden ayrılmasıdır. Ligament ve kapsül yaralanması gibi ciddi sorunlar ortaya çıkabilir. Eklem yüzeyleri birbirinden tamamen ayrılmış kemik uçları değişik pozisyonlarda kilitlenmiş olabilir. Herhangi bir hareket hem çok güçtür hem de ağrılıdır.



Çıkmaya en yatkın eklemler: parmak, omuz, dirsek, kalça, ayak bileği ve çene eklemleridir.



Belirti ve bulgular :

- Şekil bozukluğu,

- Hareketle artan ağrı,

- Morarma, şişlik,

- Hareket kısıtlanması veya kaybı.



Çıkıkta İlkyardım :

* Hareket etmemesi için desteklenir. Desteklerken kıvrılma varsa ve açılmıyorsa zorlanmaz, bulunduğu halde tespit edilir .

* Ağrı kesici verilebilir.

* Hastaneye götürülür.





BURKULMA: Eklemin normal hareket sınırının ötesine bükülmesi ve gerilmesi sonucu, kapsül ve ligamentlerin zedelenmesi veya yırtılmasıdır. Daha ziyade diz, ayak ve el bileğinde meydana gelir.



Bulguları :

- Hassasiyet, şişlik, morluk, ağrı, harekette kısıtlanma.



Burkulmada İlkyardım :

* Ekstremite (kol veya bacak) hareket ettirilmez, dinlendirilir.

* Yükseğe kaldırılır (yerçekiminden kurtarılır) .

* Morarma ve şişliği önlemek üzere soğuk uygulama yapılır. Olayın üzerinden birkaç saat geçmişse, soğuk uygulamanın yararı yoktur, bu durumda şişlik, morluk ve ağrıyı azaltmak üzere sıcak uygulama yapılabilir.



Soğuk uygulama için : buz torbasına veya sağlam bir plastik torbaya buz parçaları konup, havluya ya da bir yastık kılıfına sarıldıktan sonra burkulan kısma yerleştirilir.

Sıcak uygulama için : Derin bir kaba ılık-sıcak arası su konur ve burkulan kısım içinde 15 dakika kadar bekletilir. Günde birkaç kez yapılacak bu uygulama iyileşene kadar tekrarlanabilir. Ya da sıcak su içinde ıslatılmış sıkılmış havlu ile bölge sarılır hemen soğumaması için üzerine naylon örtülebilir.



1. Yanık Nedir?
2. Isı Yanıkları
3. Kimyasal Yanıklar
4. Elektrik Yanıkları

Yanık Nedir?

Isı, ışın, elektrik veya kimyasal maddelere maruz kalma sonucunda deri ve derialtı dokularda meydana gelen bir çeşit yaralanmadır.



Yanıkların değerlendirilmesi : yanıkların şiddetini 5 ETKEN belirler.



1-Derinlik

1. derece yanıklar: Derinin sadece en üst tabakasının zedelendiği yanıklardır. Kızarıklık, gerginlik ve ağrı görülür. Örnek: güneş yanıkları.

2. derece yanıklar: Derinin üst ve değişen oranlarda alt kısmının etkilendiği yanıklardır. Kızarıklık, gerginlik, ağrı ve su toplanması (bül) ile karakterizedir.

3. derece yanıklar: Tüm deriyi kapsayan; derialtı dokularına, derin dokulara ve hatta kemiklere kadar ulaşan yanıklardır. Deri kuru kayış gibi olabilir veya renk değişikliği görülebilir (kömür gibi, beyaz veya kahverengi olabilir ). Şiddetli yanıklarda, yüzeysel sinir uçları ve kan damarları zedeleneceğinden yanık alanda his kaybı olabilir, buna karşın çevredeki daha az yanmış olan doku aşırı ağrılı olabilir.

2- Yüzey miktarı : Dokuzlar kuralı ile belirlenir.

3- Kritik alanların yanması : Eller ayaklar, yüz ve cinsel organlar.

4- Hastanın yaşı : Çok genç veya çok yaşlı olma.

5- Hastanın genel sağlık durumu : Diğer yaralanmalar veya hastalıklar (diabet, kalp, kronik böbrek hastalığı vb gibi).



HAFİF YANIKLAR:

Vücut yüzeyinin,

% 2 sinden az olan 3. derece yanıklardır.

% 15 inden az olan 2. derece yanıklardır.



ORTA ŞİDDETLİ YANIKLAR

Erişkinlerde vücut yüzeyinin,

% 2-10 u arasındaki 3. derece yanıklar (el, ayak, yüz, cinsel organ hariç)

% 15-25 i arasındaki 2. derece yanıklar (el, ayak, yüz, cinsel organ hariç)

% 50-75 i arasındaki 1. derece yanıklar (el, ayak, yüz, cinsel organ hariç)

Çocuklarda vücut yüzeyinin,

% 10-20 si arasındaki 2. derece yanıklar (el, ayak, yüz, cinsel organ hariç)

Bebeklerde, tüm 1. derece yanıklar (el, ayak, yüz, cinsel organ hariç)



ŞİDDETLİ YANIKLAR

Erişkinlerde vücut yüzeyinin,

% 10 undan fazla olan 3. derece yanıklar ve 3. derece el, ayak, yüz, cinsel organ yanıkları.

% 25 inden fazla olan 2. derece yanıklar.

Çocuklarda vücut yüzeyinin % 20 sinden fazla olan 1. derece yanıklar

Bebeklerde, tüm 3. derece yanıklar.

Isı Yanıkları

Yaş ısı (buhar, her türlü kaynayan sıvı -su, yağ) ve kuru ısı (sıcak metaller, ütü, alev, güneş) ile meydana gelirler.



İlkyardım:

Yanma sürecini sona erdirerek daha fazla yaralanmayı önlemek gerekir ; alevi söndürmek, kızgın metali uzaklaştırmak, yaş ısıya maruz kalmış giysileri çıkarmak vb gibi. (DİKKAT: alev yanığında sentetik giysiler deriye yapışmışsa dokunulmaz; kaynar sıvı yanığında eğer olayın üzerinden zaman geçmişse giysiler soğuk suya tutulmadan önce çıkarılmaz aksi halde yapışan deride çıkar)



1. derece yanıklarda

* ASLA yoğurt, salça, diş macunu, zeytinyağı vb. şeyler sürülmez !

* En az 10 dakika soğuk suya tutulur.

* Gerginliği azaltmak üzere yağlı krem veya ağrısını almak ve gerginliği azaltmak üzere yanık merhemi sürülebilir.

* Geniş yanıklarda, kişi kendi içebilecek durumdaysa bol sıvı içirilir.

2. derece yanıklarda tedavi 1. derece yanıklarla aynıdır. İlave olarak; büller ASLA PATLATILMAZ ! Gerekiyorsa hastaneye götürülerek steril koşullarda pansuman yaptırılır. Eğer bül geniş bir alanı kapsıyorsa, üstteki deri ASLA SOYULMAZ ! Eğer patlamışsa, o zaman içindeki sıvı boşaldıktan sonra o kısım antiseptikle silinip üzeri steril gazlı bez ile kapatılıp sargı beziyle sarılır. Zira flaster yanıklı dokuyu zedeleyebilir.

3. derece yanıklarda hastanın mutlaka bir yanık merkezine veya hastaneye götürülmesi gerekir. Hasta bilinçli (kendi içebilecek durumda) ise bol sıvı içirilir. ALKOLLÜ ve ASİTLİ içecekler İÇİRİLMEZ!

* Açık yanık yarası hava ile temas ettiği sürece ağrıya neden olacağından, yaranın hemen hava ile teması kesilmelidir, bunun için yara nemli steril gazlı bez ile kapatılır. Böylece enfeksiyondan da korunmuş olur.



Kızgın madde sıçraması

Kızgın yağ, katran, zift gibi maddeler vücuda sıçradığında, yakıcı etkileri soğuyana kadar devam eder. Bu nedenle bunların sıçradığı kol ya da bacak hemen soğuk su içerisine sokularak uzun süre bekletilmelidir. (Güler, Ç., Bilir, N.; Herkes için İlkyardım. Çevre Sağlığı Temel Kaynak Dizisi No: 18)



YANGINDAN VE YANMAKTAN KURTARMA

Alev nedeniyle yanan kişi ayakta durursa oluşan gazlar ve dumanlar kolaylıkla solunum yollarına gider, saçlar tutuşur. Tutuşan bir kişinin hemen yere yatırılması ve kendi çevresinde yuvarlanması sağlanmadır. Bu yangının sönmesini sağlayacaktır. Alevler çoğu kez bu şekilde ya da kişinin hemen bir battaniye ya da halıya sarılmasıyla söndürülebilir.

Alevler söner sönmez yanan elbiselerin hepsinin hızla çıkartılması gerekir. Çıkartırken sıyırarak çıkartılmamalı gerekirse kesilerek çıkartılmalıdır. Sıyırarak çıkartılmaya çalışırken alttaki yanık doku daha fazla zedelenir ve

zarar görür.

Yanan bölgeye beş dakika içerisinde soğuk su ya da soğuk uygulayarak yanma derecesi ve aşırı ağrı engellenebilir.

Ayrıca geniş ve derin yanıklarda tetanoz aşısı yaptırmakta yarar vardır.


Kimyasal Yanıklar

Kuvvetli asit veya bazlarla meydana gelir. Çoğunlukla endüstri, laboratuar veya fabrikalarda görülür. Sadece kimyasal maddeler değil onların oluşturduğu gazlar ve buharlar da kimyasal yanıklara (özellikle solunum yolunda) neden olurlar. Bu gibi iş yerlerinde normalde gerekli önlemlerin alınmış, kişilerin eğitilmiş olması gerekir. Bu kişilerin yönlendirmeleri ile yardımcı olunması, ilk yardımcının kendisini koruması açısından önemlidir.



İlkyardım:

· Kendinizi korumayı sakın ihmal etmeyin.

· Hastanın kimyasal madde ile teması kesilmelidir. Kimyasal madde;

KURU (TOZ) ise: Toz kimyasal madde, önce bir fırça veya kuru bezle (en doğrusu elektrik süpürgesi ile) iyice vücuttan uzaklaştırılır, ondan sonra bol akan su ile yıkanır. Öncelikle fırçalamanın nedeni: toz halindeki kimyasal madde su ile karşılaştığında aktive olarak ciddi yanıklara yol açmaktadır.

SIVI ise: Hemen etkilenen bölgedeki giysiler çıkarılır ve etkilenen alan basınçlı su ile en az 10 dakika (ağrı dinene kadar) yıkanır.

· Açık yanık yarası oluşmuşsa, hemen steril gazlı bezle kapatılıp hastaneye götürülür.


Elektrik Yanıkları

Elektrik yanıkları, düşük veya yüksek voltajlı akımla temas sonucu meydana gelir :

0.9 - 1 mA etkisizdir

1 -10 mA hafif etkilenme/ağrı

10 -30 mA kol ve/veya bacakta kuvvet azalması

30 -75 mA solunum durması

75mA - 4 A kalp ritminde bozulma veya kalp durması

4 A ve üstü, kalp durması ve ölüm nedeni olabilir.



Ev aletleri yeterince ciddi yanıklara yol açabiliyorsa da, ciddi yanıklar genellikleyüksek voltajın bulunduğu fabrika ve yüksek gerilim hatlarında çalışanlarda görülmektedir.

Elektriğin yanığa neden olabilmesi için, bir noktadan vücuda girip başka bir noktadan çıkması gerekir. Elektrik yanıkları sonucunda 2 önemli tehlike vardır:

1.

Doku hasarı, dıştan görülen kısmın küçüklüğünün tersine iç kısımda (derin dokularda) çok fazla olabilir. Giriş yarası küçük ama çıkış yarası tam tersine çok geniş ve derin olabilir. Yüksek voltajlı elektrik enerjisi kasları ve deriyi, organ amputasyonu gerektirecek ölçüde harap edebilir.
2.

Yanığa ilaveten (birkaç saat sonrasında bile) kalp durabilir. o nedenle yüksek voltajlı akıma kapılmış kişi mutlaka hastaneye götürülmelidir. Akıma kapılmış kişiye DOKUNULMAZ ! Öncelikle akım kesilir, bunun için şalter indirilir veya eski tip sigorta ise tamamen çıkartılır (gevşetilip bırakılmaz!). Eğer sigorta ve şaltere ulaşma olanağı yoksa o zaman, yalıtkan bir madde ile (kuru tahta, lastik, plastik gibi) kişi elektrik kaynağından, ya da elektrik kaynağı (kablo vb ) kişiden uzaklaştırılır. Aksi halde yardım etmek isteyen kişi devreyi tamamlayacağından kendisi de akıma kapılabilir. Elektrik yanıklarının, vücudun tümünün veya bir bölümünün elektrik kaynağı ile toprak arasındaki devreyi tamamlaması sonucu oluştuğu hatırdan çıkarılmamalıdır.

DİKKAT: Akım kesildikten sonra kişiye ilkyardım yapmak üzere dokunmanın hiçbir sakıncası yoktur. Akım kesildikten sonra kişinin size elektrik aktarması (yani sizde de elektrik çarpması olması) söz konusu değildir. O nedenle dokunmaktan korkmayın.



İlkyardım:

*

ABC değerlendirilir ve devamlılığı sağlanır. Gerekiyorsa TYD sağlanır. Unutmayınız ki elektrik akımına kapılma nedeniyle kalbi durmuş kişileri hemen başlatılan TYD ile hayata döndürme şansı çok yüksektir.
*

Yanık yaraları varsa kuru steril pansumanla kapatılır.
*

Olası kırıklar tesbit edilerek atellenir.
*

Tüm elektrik yanıkları hastanede daha ileri tedavi gerektiren ciddi yaralanmalardır.



Normal vücut ısısı 36 - 37 °C dir. Bu ısı, karmaşık mekanizmalarla sabit tutulmaya çalışılır. Normalde, vücudun ısı düzenleyici mekanizmaları iyi çalışır ve organizma (vücut) belirli ısı değişikliklerini oldukça iyi tolere edebilir. Ancak, organizma başa çıkabileceğinden fazla sıcağa maruz kalırsa hastalıklar oluşabilir : sıcak krampları, sıcak bitkinliği ve sıcak çarpması gibi. Ya da tam tersi, başa çıkabileceğinden düşük ısıya maruz kalırsa yine sorunlar ortaya çıkacaktır : kısmi veya tam donma gibi.



SICAK KRAMPLARI :

Aşırı

paylaşım için saol ++

Güzel paylaşım gerçekten

SAOL BEKONİC

bilgiler için sağol faruk

önemli deil whitewolf

kardeş çok sağol güzel vede bir o kadar da yararlı bir paylaşım emeğine sağlık

saol

:abi ne güzel yazmışsın ellerin dert görmesin :

bilgiler için teşekkürler faydalı bilgi

kardeş saolasın bende sağlıkçıyım...

emeine sağlık

ellerine sağlık