Kobay Farelerin Öyküsü

Romatizmalı bir kobay faresinin fiyatı 200 dolar. Kör fare 250, epilepsi (sara) hastası fareler ise 1000 dolar. Siparişle genetiği değiştirilmiş kobay faresinin fiyatı hastalığına göre 100 bin dolara kadar çıkabiliyor.Tıp deneyleri, ilaç endüstrisi ve diğer bilimsel çalışmalarda kobay farelerden yararlanılıyor. Çünkü farenin genetik yapısı insana şaşırtıcı derecede benziyor; farelerin ilaçlara tepkileri de insanınkilerle benzerlik gösteriyor. Doğru bir genetik manipulasyonla fareler, insan hastalıklarını taşıyacak şekilde değiştirilebiliyor. Bu sayede bilim insanları, farelerin üzerinde bir insan vücudu gibi deney yapabiliyor.Fareler şimdiye dek şeker, Alzheimer, şişmanlık, kanser ve diğer hastalıkları insanlar yerine taşıdılar; üzerlerinde yüzlerce ilaç denendi. Dünyada 25 milyon kobay faresinin deneylerde kullanıldığı tahmin ediliyor.


KOBAY FARESİ 'SEKTÖRÜ'


Dünyada kullanılan kobay farelerini araştırma kurumlarına tedarik eden sadece birkaç kobay faresi laboratuvarları bulunuyor. Bunlardan Jackson Laboratory, örneğin, yılda 2 milyon fare satıyor. Charles River Laboratories'in kobay faresinden elde ettiği yıllık gelir 500 milyon doları aşıyor. Kobay faresi yetiştirmek sanıldığı kadar da kolay bir iş değil. Karmaşık ilaç araştırmaları için artık çok daha karmaşık hastalık yapısında farelere ihtiyaç var. Ayrıca bu farelerin müşterilere ulaştırılması da başlıbaşına bir sorumluluk.


GEN HARİTASI FARELERE TALEBİ ARTIRDI


Bilim insanları, bundan 100 yıl önce fareler üzerinde çalışmaya başladığında, genetik benzerlik o zaman için bir öncelik taşımıyordu. Daha çok, farenin küçüklüğü, saklanmasının kolay oluşu, evcilliği ve hızlı üremesi onu bilim insanlarının gözdesi yapmıştı. Bugünse genetik benzerlikleri onlara talebi yeniden antırdı. 2001'de insanın genetik haritasının çıkarılmasından sonra, fareyle insan arasındaki şaşırtıcı benzerliğin farkedilmesi, fareyi yeniden ideal kobay haline getirdi.


ÇİFTLEŞTİRMENİN YERİNE GENETİK MANİPULASYON


Eskiden araştırmacılar fareleri sürekli birbirleriyle çiftleştirerek sonraki jenerasyonlarda genetik yapılarının özdeş hale gelmesini sağlamaya çalışırdı. Bu sayede, ulaşılan son jenerasyon genetik olarak diğerlerine öylesine benzerdi ki, bir Japon bilim insanının yaptığı deneyle Kanadalı bir bilimi insanının yaptığı deney arasında uyum sağlanmış oluyordu. Çünkü farelerin genetik yapıları standartize edilmiş ve genetik farklara dayalı çeşitlenmeler önlenmiş oluyordu. 20'inci yüzyılın genelinde, farelerin genetiği çiftleştirme yoluyla standartize edilmesine karşılık, şimdi biyoteknoloji laboratuvarları genetik mutasyonu dışardan tetikleyerek istedikleri genetik yapıyı oluşturabiliyorlar.


GENETİK MODİFİKASYONDA SINIR YOK


Örneğin, Deltagen firması özellikle bir geni eksik olan fareler üretiyor; Alman Artemis Pharmaceuticals şirketi fare genlerinin arasına insan geni ekliyor. İsviçreli PolyGene Transgenetics, fare genetiğini müşteri isteklerine göre ayarlayabiliyor. Xenogen şirketi proteinlerin kendi kendine ışık yaymasını sağlayarak, üzerinde çalışılan genleri yanıp sönerek aydınlanan fareler üretiyor.


GENETİK MODİFİKASYONA GÖRE FİYAT


Müşterinin istediği genetik manipulasyona göre, üretilen esas farenin maliyeti onbinlerce doları bulabiliyor. Seri üretime geçtikçe sonraki siparişler ucuzlayabiliyor. Örneğin, bir ilaç şirketi bir ilacın denenmesinde kullanılacak fareler için 10 milyon dolar harcayabiliyor. Hastalıkların tedavisinde bilim insanları, hedef olarak hastalığın biyolojik gelişiminde rol oynayan kilit molekülleri tespit ederek, bunun bloke edilmesine odaklanıyor. Bu hedef moleküllerin, bilim insanları tarafından bulunabilmesi için, her bir fare 'fabrikada' tek bir geni eksik olarak üretiliyor. Kabaca açıklamak gerekirse, örneğin, ne yersin yesin şişmanlamayan bir farede hangi gen eksikse, o eksik gen aşırı şişmanlığa neden olarak düşünülebiliyor. Bir genin eksik bırakılması, o genin insan fizyolojisindeki işlevinin açığa çıkmasına yardımcı oluyor. Farelerde bu amaçla eksik bırakılabilecek binlerce gen bulunuyor.