İmâm-ı Gazâlî hazretleri buyuruyor ki:
İlim talebesinin bazı vazifeleri şunlardır:
1- Kalbini bütün fenâ hâllerden temizlemelidir. Hadîs-i şerîfte, (Din, temizlik üzerine kurulmuştur) buyuruldu. Buradaki temizlik, sadece dış temizliği değil, aynı zamanda bâtın temizliğidir. Başka bir hadîs-i şerîfte de,(Köpek bulunan eve rahmet melekleri girmez) buyuruldu. Kalbi bir eve benzetelim. Bu eve melekler gelir. Gazap, kin, hased, kibir gibi kötü huyları havlayan köpek kabûl edelim! Böyle azgın köpeklerle dolu eve rahmet melekleri girmez. Allahü teâlâ ilim nûrunu kalbe melekler vâsıtası ile akıtır. Rahmet meleklerinin girmediği kalb ilimden mahrûm kalır.
2- Bütün gücünü ilme bağlamalıdır! Başka şeylerden alâkayı kesmelidir! Dağınık fikir, suyu bölünen ırmağa benzer. Sağa sola aktığından bahçeyi sulayamaz.
3- İlmiyle kibirlenmemelidir! Hiç bir İslâm âlimini küçük görmemelidir! Câhil ve âciz bir hastanın, mütehassıs bir doktoru kabûl etmesi gibi islâm âlimlerini kabûl etmelidir. Talebe, şahsî fikrini bir tarafa atmalı, islâm âlimlerinin öğüdüne kulak vermelidir! İslâm âlimlerinin hatâ gibi görünen işini, kendi doğrusuna tercih etmelidir!
4- Faydalı ilimleri öğrenmeye çalışmalıdır! İlimden gâye, kalbi kötü huylardan temizleyip, fazîletlerle süslemektir.
5- Zorluklara karşı sabırla göğüs germelidir. İlim ve diğer nimetleri acı ilâçlarla kaplamışlardır. Akıllı olan, bunların içine yerleştirilmiş tatlıları görür. Üzerindeki acı örtüleri de tatlı gibi çiğner. Acılardan tat alır. Hasta olan onun tadını duyamaz. Hastalık, Allah tan başkasına gönül vermektir.
İlimden istifâde edebilmek için:
1- Önce niyetini düzeltmeli, câhillikten kurtulmayı düşünmelidir! Allahü teâlâ, (Hiç bilenle bilmeyen bir olur mu) buyurdu.
2- İnsanlara faydalı olmayı düşünmelidir! Hadîs-i şerîfte, (İnsanların hayırlısı, insanlara faydalı olandır) buyurulmaktadır.
3- Öğrendikleri ile amel etmeye çalışmalıdır. Çünkü, (Amelsiz ilim vebâl, ilimsiz amel sapıklıktır) buyurulmuştur.
4- İlim öğrenmekten maksat, Cenâb-ı Hakkın rızâsını talep olmalıdır. Allahü teâlâ, ihlâsı, sâlih ameli övmektedir.
5- Üstüne lâzım olmayan şeye karışmamalıdır. Hz.Lokman'a, (Bu dereceye ne ile kavuştun?) diye suâl ettiler. (Doğruluk, emânete riâyet ve bana lâzım olmayanı bırakmakla) diye cevap verdi.
6- Biri ile münâkaşa ederse, ona karşı insâflı olmalı, yumuşak davranmalıdır ki kendisi ile câhil arasındaki fark belli olsun. Hadîs-i şerîfte, (Allah refiktir, yumuşaklığı sever. Sertlik edenlere vermediği şeyleri ve başka hiç bir şeye vermediğini, yumuşak davranana ihsân eder) buyuruldu.
7- Sabırlı olmalıdır. İbni Abbâs hazretlerine, (Bu ilmi ne ile elde ettin?) diye suâl ettiler. Cevabında, (Darlıkta, genişlikte sabretmekle, suâl sormakla ve yorulmayan bir azîmle) buyurdu. Yine büyük bir zât aynı suâle , (Erken kalkmakla, son derece alçak gönüllü olmakla, kuvvetli azîm ve sabırla) diye cevap verdi.
8- İlim talebesi, herkesle iyi geçinmelidir! (İnsanların hayırlısı onlarla iyi geçinen, insanların şerlisi de onlarla çekişen) buyurulmuştur.
9- Çok edebli olmalıdır.
10- Büyük bir âlime, ilmi ne ile elde ettiği soruldu. Cevabında, (Hocamın her sözünü dinlemekle) buyurdu.
Peygamber efendimiz, ilmin inceliklerini, acâipliklerini soran köylüye buyurdu ki:
-
İlmin başını öğrendin mi?
- İlmin başı nedir ki?- İlmin başı, Allahı hakkıyla tanımaktır. Bu da O'nun, misli, benzeri, zıddı, dengi, eşi olmadığını, vâhid, evvel, âhır, zâhir ve bâtın olduğunu bilmektir. (Şir'a)
Görüldüğü gibi ilmin aslı ma'rifetullahtır, yanî
Allahü teâlâyı tanımaktır.
İlmin veya başarının başı sabır denebilir. İbâdet için de böyledir. Hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: (
İbâdetin başı sabırdır.) [Hâkim]
Sabrın önemi birçok işten büyüktür. Bu bakımdan, (Her işin başı sabırdır) denebilir.
Hadîs-i şerîflerde buyuruldu ki:
(İlimden bir şey öğrenmek, dünya ve içindeki herşeyden daha iyidir.) [Taberânî]
(Öğretmek için ilimden bir mes'ele öğrenen 70 sıddîk sevâbı alır.) [Deylemî]
(İlim öğrenmek amelden kıymetlidir.) [Hatîb]
(İlim, islâmın hayatı, îmânın direğidir.) [Ebûşşeyh]
(İlim, benim ve diğer peygamberlerin mîrâsıdır. Bana mîrâsçı olan da, Cennette benimle beraber olur.) [Deylemî]
İlimden zarar gelmez. Ölünceye kadar ilim öğrenmeye çalışmalıdır! Hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: (Hiç kimse câhillikle azîz, ilimle de hor olmaz.) [Askerî]
İlmin faydalısını öğrenmelidir. Hadîs-i şerîfte buyuruldu ki:
(Allahtan faydalı ilim isteyin ve fayda vermeyen ilimden Allaha sığının!) [İ.Mâce] [/[/
red]b]