Tarihi Antika Saatler

Topkapı Sarayı'nın Saatler Bölümünde yer alan yaklaşık 380 eserin çok önemli bir grubunu, yüzyıllar boyunca Sarayın Hazine, Harem, Köşkler gibi bölümlerinde ve diğer saraylarda kullanılmış, çoğu padişah hazinesine ait saatler oluşturmaktadır. Topkapı Sarayı, 3 Nisan 1934'te Müzeye dönüştürüldükten sonra satın alma ve bağışlarla zenginleşen koleksiyonunun önemli bir grubu ise, Avrupa’dan satın alınarak imparatorluğa girmiş olan diplomatik armağanlardan oluşur.

16.yy'dan itibaren Avrupalı hükümdarların, Osmanlı padişahlarına gönderdikleri diplomatik armağanlar içinde birçok saat de yer almaktadır. Ayrıca Saray tarafından da çok sayıda saat satın alınmıştır. Bu eserlerin önemli bir kısmı günümüze ulaşamamıştır. Elliyi bulan Türk saatlerinin dışındaki eserler ise, Alman, Avusturya, İngiliz, Fransız ve İsviçre'ye ait olmak üzere toplam beş Avrupa ülkesine ait olup 16.yüzyıldan 19.yüzyıla kadar uzanır. Bugünkü Saray Koleksiyonu ise 16.yüzyıldan 20.yüzyıl başlarına kadar uzanan zaman dilimi içindeki Avrupa ve Osmanlı-Türk saatlerinden oluşur.

İngiliz Oturtma Saati

Öncelikle ülkelerine göre ayırabildiğimiz saray saatlerini cinslerine göre de;
1. Boy ve duvar saatleri,
2. Oturtma ve masa saatleri,
3. Gezi saatleri; Yastık, Araba, Minder saatleri” gibi
4. Cep saatleri; Koyun ve Kuşak saatleri”
5. Astronomik saatler ve değişik formlar olmak üzere çeşitli gruplara da ayırabiliriz.
Ayrıca koleksiyonumuzdaki saatler, yüzyıllara göre, tekniklerine ve mekanik işlerliklerine göre müzikli olup olmadıklarına göre de incelenebilir. Saatlerin önemli bir bölümü İngiltere'den gelmiştir. 1583 yılında I.Elizabeth tarafından Osmanlı Sultanına gönderilen 500 pound değerindeki saat, armağan İngiliz saatlerinindir. 1595 yılında Thomas Dalllam’ın elçiliği ile figürlü ve orglu saatlere gerek yabancı gerekse yerli kaynaklar yer vermektedir.
16.yy İngiliz saatlerinden hiçbiri günümüze ulaşmamıştır. 19.yüzyıldan ise sayılı bir iki eşsiz İngiliz saatimiz vardır.

Yerel saat sanayinin çöküşüne rastlayan 18.yüzyılda ise Turkish Market'da denilen Osmanlı Pazarı için imal edilen Batılı saatler dönemi başlar. Bernard Lewis’e göre ise bu çöküşün iki nedeninden birincisi, gerekli malzemeleri tedarik etmekte çektikleri güçlüklerdir ki, bunu artık Türk zevkine ve Türk Pazarına yönelik saatler imal etmeğe başlamış olan Batılı üreticilerle hükümetlerinin ticari politikaları pekiştirmekteydi. Zira onlar artık komple saatler ihraç etmeyi tercih ediyorlar, eskiden olduğu gibi yerel saatçilere yedek parça tedarik etmiyorlardı. İkinci neden ise, şüphesiz sarkaçlı ve zemberekli saatlerin Avrupa'daki sürekli gelişmesine İstanbul'daki saatçilerin ayak uyduramamasıdır. denilmektedir.

İşte İngiliz saatçilerinin Türkiye ile ticari ilişkiler kurarak özel Türk saatleri imal etmeleri bu dönemdedir. Türk Pazarı Saatleri denilen eski Türkçe rakamlı kadranlar, kubbeli ahşap üstüne lake veya bağa kaplamalı zarflar, bu saatlerin en belirgin özellikleridir. Aynı zamanda müzikal de olan bu tip Oturtma Saatler, Saray koleksiyonunun önemli bir bölümü oluşturur. Elimizde bulunan İngiliz Oturtma saatlerin markaları ise, 18.yüzyılda Türkiye’ye en çok saat yollayan Markwick-Markham’dır. Yaklaşık 1730’larda kayınpederi James Markwick’in yerine geçen Robert Markham, Osmanlı Pazarı için çok sayıda saat yapmış ve bunları “Markwick-Markham” şeklinde imzalamıştır. Bunların yanı sıra; Markwick-Markham Borrell, Markwick-Markham Perigal, Markwick-Markham Recordon, Markwick-Markham Storey, Markwick-Markham Devreanville London imzalı üçüncü bir adla birlikte imzalanmıştır. Olasılıkla bu saatler, Markham’ın ölümünden sonra varisleri ile adını kullanmak üzere anlaşan başka saatçiler tarafından yapılmıştır.


18.yüzyılda Saray’a saat gönderen diğer İngiliz saatçiler ise William Clarke, George Clarke, Daniel de Saint Leu, George Prior, Edward Prior ve bazı saatlerini “amel-i İshak Rocus” olarak Arap harfleriyle imzalayan Isaac Rogers’dır. 19.yüzyılda yukarıda belirttiğimiz saatçilerin çoğu devam eden firmaları veya oğulları ile geçen yüzyıldaki ticareti sürdürürler. En çok bilinen Baba George ve oğlu Edward Prior’lar 1770’lerden 1860’lı yıllar arasında Türk piyasasına 78.000’den fazla saat göndermişler ve isimleri Osmanlı İmparatorluğu’nda iyi işçilik alameti addedilerek büyük rağbet görmüşlerdir.

Topkapi Müzesi ve diger müzelerde sergilenen antika saatler'den bazilari

güzel saatlermis göz kamastiriyorlar