Şişmanlığın oluşumunda genetik ve psikolojik faktörlerin etkisi

Vücut ağırlığının düzenlenmesinde hormonal ve sinirsel faktörler rol alır. Bu faktörlerin çoğu genetik olarak düzenlenir. Bireyin yeme davranışını belirleyen faktörler, yağ hücrelerinin sayısı ve büyüklüğü, yağın vücudun belirli bölümlerine dağılımı ve bazal metabolizma hızı (BMH) kalıtımla ilintilidir. Şişman anne –babanın çocuklarının da şişman olma olasılığı % 80 iken; anne-babanın şişman olmaması durumunda bu oran %10'dan azdır.

Genetik faktörler, bireyin enerji kullanımını ve alınan fazla enerjinin depolanmasında vücudun yatkınlığını da etkilemektedir. Bireyler arasında metabolizma hızının farklılık göstermesi, bu hızı etkileyen faktörler arasında genetiğin de yer aldığını göstermektedir. Eğer ailesel olarak düşük BMH' na sahip olma söz konusu ise, bu durum şişmanlığa yatkınlık açısından büyük risk oluşturur.

Özellikle tek yumurta ikizleri üzerinde yapılan çalışmalar genetiğin şişmanlık oluşumundaki etkisini belirginleştirmektedir. Bu konuyla ilgili olarak elde edilen veriler tek yumurta ikizlerinin ağırlık kazanma düzeylerinin, vücut yağ yüzdeleri ve vücut yağ dağılımlarının ayrı ayrı büyütülmüş olsalar bile son derece benzer olduğunu göstermekte ve bunun nedeninin de genetik faktörlerle ilgili olduğu ileri sürülmektedir. Bu ve benzeri çalışmalar şişmanlığın oluşumunda genetiğin önemli bir etken olabileceğini ve dolayısıyla bazı bireylerin de genetik olarak şişmanlığa yatkın olabileceğini işaretlemektedir.

Şişmanlığın oluşumunda etkili olan bir diğer etken bireyin psikolojik durumudur. Şişman bireylerde sıklıkla görülen psikolojik yeme bozuklukları sırasıyla;

- Duygusal duruma bağlı yeme
- Yeme atakları-abartılı yeme
- Gece yeme

şeklinde sıralanabilir.Ayrıca obez bireyler tarafından sıklıkla uygulanan aşırı diyet kısıtlamaları da bir süre sonra yeme bozukluklarına neden olabileceği için potansiyel bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır.

Abartılı yemek yeme şişman bireylerde, normal ağırlıktaki kişilere göre iki kat daha fazla görülmektedir. Özellikle kadınlar arasında çok yaygındır. Abartılı yemek yeme bozukluğu gösteren bireylerde sıklıkla görülen belirtiler aşağıdaki gibi sıralanabilir;

A) Çoğu bireyin aynı sürede yiyebildiği besin miktarına göre çok daha fazla besin tüketme

B) Yeme davranışını kontrol edememe

C) Normalden çok daha hızlı yeme

D) Rahatsızlık hissi oluncaya kadar yemeye devam etme

E) Açlık hissi olmadığı zamanlarda bile aşırı miktarda yeme

F) Ara öğünlerde aşırı besin tüketme

G) Özellikle gergin, yalnız, depresif veya üzgün olunduğunda aşırı miktarda yeme

H) Yenilen besin miktarından utanıldığı için tek başına yeme

I) Her abartılı yemek yeme davranışından sonra suçluluk duyma ve kendini depresif hissetme

Yeme atakları olan şişman bireylerde, bu tür atakları olmayan bireylere göre psikolojik bozukluklar (depresyon, gerginlik, huzursuzluk gibi..) ve kendi bedeninden hoşnut olmama gibi belirtiler daha sık görülür. Bu bireylerde diyet uygulamaları da daha dikkat gerektirir. Çünkü yeme atakları diyetin belirli dönemlerinde ortaya çıkabilir.

Psikolojik nedenlere bağlı olarak ortaya çıkan şişmanlık durumlarında uygulanacak diyetler çok dikkatli bir şekilde seçilmelidir. Bireyin beslenme öyküsünün yanısıra, genel ve yemek yeme anındaki ruhsal durumu mutlaka gözönüne alınmalı, kişiyi daha depresif yapacak diyetlerden kaçınılmalıdır.